Andvari - 01.01.1992, Page 93

ANDVARI
„ALT ER LYGI NEMA ÁSTIN"
91
því að konan geti aldrei eignast æðra takmark í lífi sínu en sæta lagi til að
stela af skilningstrénu en hún finnur aldrei sitt líf. Hjónabandið fær sinn
dóm í Vefaranum. Jafnt konur sem karlar kveljast í hjónabandinu. Jófríður
veikist og deyr, Örnólfur flýr í fang dauðans en Diljá þolir ekki við í hjóna-
bandi sínu því hún fær ekki þann sem hún þráir.
Skakkafall Halldórs skilar sér í hugleiðingum hans um mikilvægi for-
eldrahlutverksins og verður eins konar grunntónn Vefarans. Halldóri er
það ljóst frá upphafi að barnið sem hann hefur eignast muni ekki njóta
mikils stuðnings frá honum umfram það sem lausaleiksbörn hafa af feðrum
sínum að segja. Þess vegna er það ekki aðeins foreldrahlutverkið eitt og sér
sem á athygli hans alla við samningu Vefarans heldur spyr hann sig spurn-
inga varðandi samvinnu foreldranna við uppeldi barns og þá um leið varð-
andi hjónabandið. Niðurstaða þeirra hugleiðinga er neikvæð fyrir hjóna-
bandið og hún virðist ekki yfirgefa hann á rithöfundarferli hans. Halldór
hefur verið þrúgaður af samviskubiti þegar hann safnar efni í Vefarann og
samviskubit hans og sjálfsgagnrýni skilar sér í neikvæðri afstöðu til karl-
manna og tilbeiðslu á móðurímyndinni.
Ástæðan fyrir því hversu hjónum gengur illa að vinna saman er ekki nú-
tímafyrirbæri. Hún virðist liggja í eðli mannsins og má rekja átökin langt
aftur. Kvennakúgun og drottnunarlöngun karlmannsins hefur viðgengist í
aldaraðir og kúgunin kallar á óánægju og uppreisn. Ekki er hægt að kenna
drottnunarlöngun karla um allt sem miður fer í hjónaböndum en í Vefar-
anum snúast átök karla og kvenna um löngun karla til að drottna og til að
svæla allt undir sig. í gömlum sögum er auðvelt að sjá hvernig heimar karla
og kvenna takast á og má nefna Biblíuna, helgisögur, Þúsund og eina nótt
og gamlar íslenskar sögur og ljóð sem dæmi um gömul bókmenntaverk sem
spegla átök karla og kvenna. Halldór notar þessi gömlu bókmenntaverk
ásamt ýmsu öðru sem uppistöðu verksins. Það eru fyrst og fremst eldgaml-
ar sögur sem Halldór leitar fanga í við samningu verksins þó hann noti
einnig sögur af ýmsu samtíðarfólki við persónusköpun. Halldór Guð-
mundsson, Matthías Viðar Sæmundsson og fleiri hafa gert grein fyrir áhrif-
um samtímahöfunda á Halldór Laxness við samningu Vefarans og verður
hér ekki tekin afstaða til hugmynda þeirra.
Konurnar í lífi Halldórs Laxness hafa í sameiningu vakið í brjósti hans
ást á konum og reyndar öllu sem lífsanda dregur. Áhrif þeirra ásamt upp-
lagi hans hafa opnað augu hans fyrir stöðu kvenna í einkalífi og á opinber-
um vettvangi. Það er staðreynd að menn og konur hafa misjafnlega mikinn
hæfileika til þess að elska eins og Erich Fromm gerir grein fyrir í bók sinni
Listin að elska. Halldór Laxness hefur djúpan og einlægan skilning á kær-
leikanum og kærleikurinn er sá kraftur sem hann vinnur úr. Hann hefur
sjálfur oft skrifað um mismunandi tilfinninganæmi fólks. Ef til vill eru þeir