Andvari - 01.01.1992, Síða 133

EYJÓLFUR KOLBEINS
Afrek í íslenskum menntum
Grískir harmleikir í þýðingu Helga Hálfdanarsonar
I
Sagt er að kunnur fræðimaður hafi eitt sinn verið spurður hví hann stund-
aði grísk og latnesk fræði öðrum vísindum fremur. Hann kvað hafa svarað
að bragði: „Til þess að minna mig á að ég er siðmenntaður maður.“ Að lítt
hugsuðu máli myndi mörgum þykja gikkslega svarað. En ef betur er að gáð
er eins víst að svarið sé sprottið af bölsýni.
Margt ber við á þessu méli sem gæti orðið hugsandi mönnum ærið tilefni
til svartsýni. Og voleg tíðindi af mannlegu hátterni eru síður en svo
nýmæli. Grikkir tóku fyrstir vestrænna manna að setja saman frásagnir og
skáldverk um örlög og athafnir mannsins, og allar götur síðan hefir athug-
ulum höfundum ofboðið að lýsa því hvernig dýrseðli hans ef svo ber undir
sprengir af sér fjötrana og fer hamförum í grimmdaræði. „Ekki getur
manninum óguðlegra né blóðþyrstara dýr,“ verður gríska sagnfræðingnum
Polýbíosi (um 200 - um 120 f. Kr.) að orði, og var hann þó laus við tilfinn-
ingasemi og þótti bæði glöggskyggn og raunsær. Og síðan hefir fjöld ágætra
rithöfunda sem gerðu umsvif mannsins að umræðuefni mátt sanna orð
hans.1 En aldrei hefir vitneskjan um tvíbent eðli mannsins þó verið íhugul-
um mönnum meira áhyggjuefni en nú, er vökulir fjölmiðlar, svo sem sjón-
varp, færa okkur samstundis að kalla, fregnir af ofbeldi og hryðjuverkum
þessa grimma dýrs inn á stofugólf í lifandi myndum. Sjón er sögu ríkari! Pá
er hugbót að minnast þess að maðurinn hefir einnig skapað verðmæti sem
aldrei fyrnast og þroska huga hans, kenndir og smekk kynslóð eftir kyn-
slóð, og kenna honum önnur úrræði í misklíð en ofbeldi og morð.
Og ofbeldishneigð og kvalalosti eru ekki einu hvatirnar sem hamla
þroska nútímamanna. Ýmislegt fleira vekur glöggum mönnum ugg um
framtíð tegundarinnar hér á Vesturlöndum. Henni fer sem sé hægt fram.
Til að mynda býr hún enn að Iistformum og heimspeki sem Grikkir voru
frumkvöðlar að, og til efs að við höfum gert betur. Vart erum við snjallari
löggjafar en Rómverjar hinir fornu. Lýðræðishugsjónir okkar eigum við
Grikkjum að þakka, og hefir ekki tekist að móta skárri stjórnskipan. Trú-