Eimreiðin - 01.01.1927, Blaðsíða 98

78
HUGLEIÐINGAR UM SKÁLDSKAP
eimreiðin
um, er þarna eru nefndir. Og sólin er meira að segja gerð
að stúlku (af því að orðið »sól« er kvenkyns á íslenzku), þar
sem sagt er: »Nú fellur heitur haddur þinn | um hvíta jökul-
kinn«.
Mörg orð og orðatiltæki í tungumálum þjóðanna benda á
það, hve tamt mönnum hefur verið það á frumöldunum að
líkja t. d. dauðum hlutum, sem svo eru nefndir, við lifandi
verur og að gera hlutina að persónum. »Málið er steingerður
skáldskapur«, hefur einhver sagt. Við tölum t. d. um »kinn«
í fjalli eða »öxl«, og sama segjum við eiginlega, er við töl-
um um »ása«, því að orðið »ás« (hæð) merkir upphaflega
»öxl«. Samanber enn fremur orðin »tunga« í dýri eða manni
og »tunga« á landi, »olbogi« á manni og »olbogi« á á eða
fljóti (sem Danir kalla »Knæ«), »háls« á dýri og »háls« á
landi, »tá« á skepnu og »tá« á nesi o. s. frv. Dæmin eru
miklu fleiri, sem upp mætti telja, en þess gerist ekki þörf.
Alt þetta sýnir, á hvað barnslegu eða skáldlegu stigi menn
hafa alment staðið, er málið var að myndast, og löngu eftir
það. — En þó að líkingar og persónugerving séu ein helztu
einkenni skáldskapar, getur hann verið án þeirra og haft þó
áhrif. Það stafar af því, að eitt af hlutverkum hans er að
vekja »stemningar«, breytileg ljósblik á öldum hugans. En þær
þurfa ekki alt af persónugervingar eða líkinga við til þess
að koma fram. Þær geta verið bundnar við mál, sem er lík-
ingalaust, við setningar og jafnvel einstök orð. William James
segir frá gamalli, þýzkri konu, sem lét mikið af því við hann,
hvílík »Sehnsucht« (þrá) vaknaði í huga sér, er hún heyrði
orðið »Filadelfia«. Og einhvern hef ég séð getið um, er fann
til líkrar »stemningar« við orðið »Hónólúlú«. Sjálfum er mér
líkt háttað um eyjarnar Waak-al-Waak. Þau orð hafa töfra-
blæ í huga mínum. Sum íslenzk skáld halda mikið upp á
orðið »svás«, en það vekur aftur á móti hjá mér leiðinlegan
hugblæ, frekar en hitt, og stafar það víst af þeirri málfræði-
legu þekkingu, að orðið er fornyrði, sem hefur verið tekið
upp af nýju, en ekki lifað um aldirnar á vörum fólksins, enda
ætti það nú, ef lifað hefði, að vera orðið >svos«. Þannig geta
einstök orð haft geysimikil áhrif, en þau áhrif þurfa ekki að
vera söm fyrir alla.
III.
Aðalhættir skáldskapar eru þrír, sem kunnugt er: Ljóðrænn
skáldskapur (lyrik), sagnaskáldskapur, annaðhvort í bundnu máli
eða óbundnu (epos í víðari merkingu), og skapgerðarskáld-