Uppeldi og menntun - 01.01.1994, Qupperneq 111

JÓHANNA G. KRISTJÁNSDÓTTIR
marktækan) bóknámsárangur má búast við því að þeir sem bera ábyrgð á kostnaði
við skólarekstur fari að hugsa sig tvisvar um: Er sérkennslan ekki bara „sóun" á al-
mannafé? Væri ekki nær að láta þá sem „geta lært" njóta góðs af því fé sem varið er
til sérkennslu? Nauðsynlegt er að geta brugðist við slíkum spurningum á afdráttar-
lausan og skýran hátt.
GAGNRÝNI HEILTÆKU SKÓLASTEFNUNNAR
Á síðustu árum hefur komið fram mjög hörð gagnrýni á skipulag og framkvæmd
sérkennslu víða í hinum vestræna heimi. Hreyfingar eins og heiltæka skólastefnan,
sem áður var getið, og rekja má til félagslegrar réttindabaráttu, hafa sett fram hörð-
ustu gagnrýnina.8
Það er ekki á stefnuskrá heiltæku skólastefnunnar að bjóða upp á fjölbreytt úr-
val úrræða fyrir nemendur með sérþarfir - allt frá kennslu í almennum bekk til
kennslu í sérskóla. Þess í stað er stefnt að því að leggja sérkennslu niður og móta
úrræði er stuðla fyrst og fremst að félagslegri færni og leggja áherslu á félagslega
þætti skólagöngunnar.9 Þessu til staðfestingar má nefna að í nýrri grein Fuchs og
Fuchs (1994) er getið um níu tímaritsgreinar sem ritaðar eru af forvígismönnum
heiltæku skólastefnunnar í Bandaríkjunum (inc/Msfojj-hreyfingarinnar), en í þeim
kemur fram sú skoðun að sérkennsluna þurfi að endurskipuleggja og vinna beri að
málinu með því að gera lítið úr áhrifum sérkennslunnar og leggja niður skipulag hennar
og stétt sérkennara. Samkvæmt þessu er stefnt að því að leggja niður öll sérúrræðin,
hætta að nota sérstök orð til að auðkenna þjónustuna (sérkennsluna) og síðan af-
nema alla sérkennslu og sérbekki.
Hitt meginmarkmið heiltæku stefnunnar er að vinna að því að nemendur nái að
mynda góð félagsleg tengsl og eignist vini, og breyta viðhorfum ófatlaðra til hinna
fötluðu. Þessi markmið geta áreiðanlega allir tekið heilshugar undir. Það sem nú er
sett á oddinn er hins vegar æði langt frá þeim áherslum sem áður skipuðu mest rúm
í gagnrýni á „hefðbundna" sérkennslu því að nú er æ sjaldnar minnst á námsárang-
ur eða bóklegt nám - hinn félagslegi þáttur virðist vera í brennidepli. Reyndar hafa
áhrif félagsfræðilegra hugmynda á framkvæmd sérkennslu almennt verið mjög
mikil á síðustu árum og að sumu leyti hefur þeim verið fagnað þar sem þau hafa
skapað ákveðið mótvægi við áhrif læknisfræði og sálarfræði á sérkennslu sem ýms-
ir töldu vera of mikil (sjá t.d. Gallagher 1994).
8 Þessar skólastefnur hafa komið fram í flestum löndum sem við höfum mest samskipti við. í Bandaríkjunum eru
það hreyfingar sem kallast REI (Regular Education Initiative) (sjá Gartner og Lipsky 1987), ALEM (Adaptive
Learning Environment Model) (sjá t.d. Wang o.fl. 1986) og Inclusion eða Full inclusion (sjá yfirlit hjá Fuchs og
Fuchs 1994). A Bretlandi má nefna hreyfingu sem kallast Whole School Approach (sjá Kristínu Aðal-
steinsdóttur 1992 og Ainscow 1991 og 1992). Á Norðurlöndum hefur hreyfing sem kallast „En skole for alle"
látið mest að sér kveða (sjá J. Hansen 1990 og Magne 1994).
9 ASH (The Association of Persons with Severe Handicaps) eru samtök sem vinna að málefnum alvarlega
fatlaðra einstaklinga í Bandaríkjunum og eru nú í framvarðarsveit baráttunnar fyrir þessum sjónarmiðum.
Þessi samtök stóðu (ásamt ýmsum öðrum) að alþjóðlegri ráðstefnu sem haldin var í Reykjavík í júní 1994. Hin
róttæku sjónarmið koma t.d. skýrt fram hjá Stainback o.fl. (1989) og Gartner og Lipsky (1987). Sjá umfjöllun um
áhrif þessara sjónarmiða hjá Davis (1989:301). REI-hreyfingin lagði áherslu á að hefðbundin sérkennsla næði
ekki nægilega góðum árangri og var þá gjarnan miðað við bóklegt nám.
109