Vaki - 01.09.1952, Page 40

munu lágstéttirnar hafa náð völdum svo
örugglega, að Evrópumenn neyðast til
að aga mál sitt við lofgjörðir um hvers-
dagsmennskuna, og þá verður þeim ekki
annað betra að iiði en athugun á reynslu
Bandaríkjanna, landinu þar sem hvers-
dagsmaðurinn hrósar sigri.
Sjálfstæðisyfirlýsing Bandaríkjanna
hefst á þessum inngangsorðum: „Vér
teljum að eftirfarandi liggi í augum
uppi, að allir menn eru jafnir í heiminn
komnir, að skaparinn hefur gefið þeim
viss réttindi, sem ekki verða af þeim
tekin, svo sem réttinn til lífs, frelsis og
hamingjuleitar."
Þetta eru orð Thomas Jeffersons. Tök-
um eftir að fyrst er minnst á jafnrétti,
en frelsinu valinn staður síðar. Jafn-
réttið er jafnan hornsteinn hins banda-
ríska lýðræðis og til þess liggja gildar
ástæður. Á árunum sem liðu frá yfir-
lýsingu sjálfstæðis fengu margs konar
hæfileikar að reyna sig í baráttu. Og
það voru ekki einungis hinir viður-
kenndu hæfileikar og mannprýði Ev-
rópumanna, vitsmunaþroski og fágaður
smekkur. Hinir ólíkustu menn búnir ó-
líklegustu hæfileikum komu nú fram á
sviðið og sýndu, að þeir gátu lifað góðu
lífi í óbyggðum Norður-Ameríku. Þar
buðust óþrjótandi tækifæri til að safna
auði og komast til mannvirðinga, og ekki
leið á löngu þar til fólkið miklaðist af
eigin hugvitssemi og verkþekkingu.
Hversdagsmaðurinn svaraði kalli ó-
byggðanna, braut náttúruna til hlýðni
við sig og hann uppskar oftast
ríkulega fyrir iðni sína og þolgæði.
Frami hversdagsmannsins varð til að
varpa skugga á kunnáttu, lærdóm og
áhrifavald, sem áður þótti bera af lífi
landsins. Bandarísk mótmælendatrú
hneigðist til að kenna honum, að hann
ætti að vera eigin herra í lífinu, leiða
sjálfur sjálfan sig. Bandarískar bók-
menntir unnu sér vinsældir með sögum
um menn, sem komust áfram í lífinu á
eigin spýtur. Og sem iðnþróun miðaði
hraðar en þróun stjórnmála og félags-
hyggju, kvað við söngur lofræðukóra
sem sungu framtaki einstaklingsins
dýrðina og það var skapað fimmta guð-
spjallið um fátæklinginn, sem varð millj-
ónungur, viðarhöggsmanninn sem sett-
ist í forsetastól.
Frambjóðendur í forsetakosningum
sögðu ekki kjósendum, að þeim væri
gefin náðargáfa stjórnkænskunnar eða
afburða skilningur á efnahagsmálum,
aftur á móti var þeim kappsmál að
mynda alþýðleg vígorð og uppnefndu
sjálfa sig þannig að hversdagsmönnum
þætti bragð að. Abraham Lincoln var
almennt þekktur undir nafninu „Rail
Splitter" eða brautateinakljúfur og
„Honest Abe“, Abraham ráðvandi. Ann-
ar maður hóf kosningasókn undir nafn-
inu „Hinn mikli hversdagmaður". Lær-
dómssnið, hefluð framkoma, viðhafnar-
bragur á mannamótum, allt varð þetta
óvinsælt. Jefferson var aldrei jafn
skemmt og þegar hann gat hneykslað
evrópska stjórnmálamenn með því að
taka á móti þeim í vinnuklæðnaði sínum.
Ef forsetinn vill halda trausti almenn-
ings, verður hann að leika hversdags-
manninn, hann er, ef á allt er litið, full-
trúi hans og þess vegna ekki nema rétt,
að hann sé sjálfur fullkomnasta dæmið
um hversdagsmann. Hann á að drýgja
breyskleikasyndir hans, ganga eins til
fara, taka þátt í einhverri dægradvöl og
leika yfirleitt sem bezt sitt hlutverk. Og
ekki er það nema fyrirheit um frekari
vinsældir, ef forsetinn getur með hjálp
góðra manna komið á kreik lygasögu,
þar sem leikur hans fær staðfestingu,
hann á helzt að vera svo sannhversdags-
legur að jaðri við lygi. Sagan getur
borið honum vitni og sannað aðal hans
og ágæti, ef eitthvað bjátar á eða ef
nýjar forsetakosningar eru fyrir hönd-
TlMARITIÐ VAKI
38