Vaki - 01.09.1952, Page 58

finna í Þriðji maðurinn (1949), stjórn-
að af Carol Reed og handrit eftir Gra-
ham Greene og Carol Reed. Greene segir
sjálfur svo frá, að sagan um þriðja
manninn „átti aldrei að vera annað en
efni í kvikmynd.“ Greene og Carol Reed
unnu saman að handritinu allt frá fyrstu
frumdrögum sögunnar, Greene hefur
lagt til hugmyndirnar og Reed skorið
úr um, hvort þær féllu saman við hans
eigin hugmyndir um gerð myndarinnar.
Greene skýrir sjálfur svo frá í formál-
anum að hinu útgefna handriti, að hann
og Reed hafi deilt mjög um lokakafla
myndarinnar, þegar Holly (J. Cotten)
bíður Önnu (Valli), sem hann elskar, á
vegbrúninni, eftir útför Harry Lime. En
Anna, sem man ást sína til Harry og að
Holly hefur svikið hann, gengur hægt
fram hjá án þess að líta á hann. Þetta
atriði var eitt hið áhrifamesta í allri
myndinni og í samræmi við allan blæ
hennar. Greene var á þeirri skoðun, að
þessi endir væri of sorglegur, en aftur
á móti vissi Reed, að endir Greenes
mundi eyðileggja mynd hans. Það var
mjög mikilvægt að í þessu þýðingar-
mikla atriði léti Greene Reed ráða. I
aliri myndinni þjónaði höfundurinn
stjórnanda, nákvæmlega eins og hann
átti að gera, því honum var stjórnað af
snillingi. Nú skulum við athuga hlut
leikarans, erfiða og mjög umdeilda hlið
á málinu. Miklu fleira fólk fer að sjá
kvikmyndir vegna leikaranna en vegna
stjórnandans, og í Hollywood eru kvik-
myndir svo háðar söluhorfunum, að
stjörnuleikarinn eða stjörnuleikkonan
ráða myndinni, stjórnandi, höfundur og
myndatökumenn eru aðeins til að lof-
gera persónuleika stjörnunnar á eins
heppilegan hátt og unnt er, fyrir hennar
takmörkuðu hæfileika. Að þessum af-
káraskap fráskildum er um tvo mjög
ólíka leikháttu að ræða, fyrst hinn svið-
ræna, og í öðru lagi það, sem við verð-
um að kalla þolandi leik, vegna skorts
á betra orði.
Hinn sviðræni leikur er langalgeng-
astur og skulum við því fyrst athuga
hann. Það verður að geta þess, að orðið
sviðrænn er ekki notað hér í niðrandi
merkingu og um yfirdrifinn leik, held-
ur aðeins til að benda á, að leikarinn
hagar sér eins og hann sé á leiksviði og
dregur ekkert úr fyrir nálægð mynda-
vélarinnar, t. d. í nærmyndum, þegar
hreyfing og svipbrigði þurfa ekki að
vera eins ýkt, enda þótt heildarsvipur-
inn sé sá sami og ríkir á leiksviði. Flest-
ir kvikmyndaleikarar leika svona, Char-
les Laughton og Bette Davis til dæmis.
Hinn þolandi leikur er miklu sjald-
gæfari og erfiðari að lýsa. Dæmi um
hann má finna í amerískum myndum
með Henry Fonda (Þrúgur reiðinnar),
enskum myndum með Celia Johnson
(Brief Encounter) og í frönskum
myndum með Jean-Louis Barrault og
Arletty (Paradísarbörn). Sennilega er
auðveldast að skýra hann þannig, að
leikari leyfir stjórnanda að nota andlit
sitt og líkama fullkomlega. T. d. í Para-
dísarbörn lék Barrault látbragðsleikar-
ann Deburau, sem elskar Arletty, konu,
sem nýtur þeirrar ástar, er á vegi henn-
ar verður. Um síðir skilur hún, að hún
endurgeldur ást hans, eftir að hafa tekið
annan fram yfir hann og gifzt enn öðr-
um, en hún skilur einnig, að hún getur
ekki haldið áfram að eyðileggja ham-
ingju ungu konunnar hans og barnsins
þeirra. Því hverfur hún úr lífi hans
í lokakafla myndarinnar í iðandi mann-
grúa hátíðarinnar, en Barrault reynir
æðislega, en árangurslaust að ryðjast
gegnum glaðværa þröngina, sem óafvit-
andi hindrar hann í að ná til hennar og
snúa henni aftur. Það eru engin svip-
brigði að sjá á andliti Arletty, en þrátt
TlMARITIÐ VAKI
56