Vaki - 01.09.1952, Side 99

er oftsinnis sjónleikur •— skynhelgi, yf-
irvarp, loddaraleikur, og einmitt þetta
veldur ósannsögli og siðleysi að sögn
Platons. Tákn Hamlets er sjónleilcurinn,
enginn er eins og hann á að sér að vera,
enginn treystir öðrum. Leikurinn er
kjarni málsins — „the play's the thing“.
Harmleikurinn verður til þegar
Hamlet kemst að raun um að ekki er
allt sem sýnist; efasemdirnar koma
fram þegar hann talar fyrst við sjálfan
sig: „0 that this too too solid flesh
would melt.“
Þegar hann verður fyrir vonbrigðum
af móður sinni treystir hann engri konu
framar: „Frailty, thy name is woman.“
Og upp frá því vex tortryggni hans:
„Man delights not me.“
Tilgangsleysið kemur fram:
„How weary, stale, flat and unprofitable
Seem to me all the uses of this world.“
Ekki er til neins að hefjast handa,
það yrði aðeins leikur, og mitt í þessum
hugleiðingum verður hann fyrir djúpri
harmglettni, honum er ætlað verk. Hann
hlýðir af skyldutilfinningu, en getur
ekki sætt hana þeirri vissu, að hvað sem
hann geri verði einskis virði. Það er
merkilegt, að þegar hann reynir fyrst.
að sannfærast, grípur hann til leiksins,
og reynir að hlífa sjálfum sér fyrir þvi
sem er með því sem virðist — hann þyk-
ist vera geggjaður. Óræð forlög, tilvilj-
un sem kemur þvert ofan í samband
verundar og sýndar, villir honum veg-
ar. Ilann vegur Pólónius, en heldur sig
vega Kládíus. Hann hlífir konungi af
því hann liggur á bæn, óttast að hann
muni hljóta himnaríkisvist, en reyndar
er konungur að segja:
„My thoughts fly up, my words remain below,
Words without thoughts never to heaven
will go.“
Hamlet snýr að lokum til athafna-
heimsins, en það er of seint, enn bíður
hann ósigur fyrir því sem virðist. Leiks-
lok fela í sér ályktun að vissu leyti.
Hamlet er dauður, konungur og drottn-
ing. Ríkið fellur í hendur Fortinbras.
En vandi Shakespeares er ekki ráðinn.
Hvers eru vitsmunir mannsins megnug-
ir við að uppgötva heim veruleikans,
það sem er? Einskis megnugir, kynni
maður að halda. Við fáum aldrei greint
milli sýndar og veruleika. Cosi é — se
ve piace: hverjum sinn sannleik, segir
Pírandelló. Og þannig hljóðar svar
Hamlets. Eins og Pílatus spurði hann
„hvað er sannleikur?“, og beið ekki
svars. Sannleikurinn í huga Shake-
speares er sama og verund eða veru-
leiki, the 'is. Svar er ekki gefið: „The rest
is silence.“
Shakespeare var kristinn miðalda-
maður, eins og bent hefur verið á. Hann
hefði því talið harmleik Hamlets í ætt
við synd, hann er synd vantrúar, sem
að sögn ensks rithöfundar frá miðöld-
um er „that kind of sin which is called
presumption,“ synd ofdirfsku og þótta.
Beatrice sakar Dante um þess háttar
synd:
.... when from flesh
To spirit I had risen, and increase
Of beauty and of virtue circled me,
I was less dear to him, and valued less.
His steps were turned into deceitful ways,
Following false images of good, that make
No promise perfect.“
(Hreinsunareldur, óður XXX.)
I næstu þrem leikritum Shakespeares
er unnið úr sama efni: All’s Well that
Ends Well, Measure for Measure, og
Troylus and Cressida. Þau eru gleði-
leikir á ytra borðinu, en ekki gleðileik-
ir á við Þrettándalcvöld eða Storminn.
Það eru leikrit vonleysis og hundings-
legrar spozku. Hvað má sín ást, sæmd
TlMARITIÐ VAKI
97