Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 29

Heimhvörf hnattvæðingar og uppstreymi menninga
27
að húka á jaðrinum innan eigin menningar. William James var nærri sanni þegar
hann viðurkenndi í formálanum að Giífordíyrirlestrum sínum að „það virðist
eðlilegt fyrir okkur [Bandaríkjamenn] að hlusta meðan Evrópubúar láta móðan
mása“,2 nema hvað hann hefði getað talið Asíubúa með Bandaríkjamönnum sem
eðlilega áheyrendur evrópskrar heimspeki.
Sé byrjað Ameríkumegin við Kyrrahafið þá er alveg rétt, eins og Raymond
Boisvert hefúr bent á, að á fyrri hluta tuttugustu aldar nutu amerískir heimspek-
ingar virðingar bæði í Evrópu og Asíu en að þegar komið var fram undir síð-
ari heimsstyrjöld hafi öll hugsanleg áhrif þeirra verið horfin með öllu, enda þótt
heyra mætti stöku kurteislegar tilvísanir til þeirra.3 HarveyTownsend lét eftirfar-
andi orð falla um þá stöðu sem amerísk heimspeki hafði í sjálfúm Bandaríkjunum
á sínum tíma:
Amerísk heimspeki er vanrækt fræðasvið í Ameríku. Þetta má að minnsta
kosti að einhverju leyti rekja til lotningarfúllrar auðmýktar gagnvart öllu
því sem evrópskt er. Ákalli Emersons og Whitmans til Ameríkana að
þeir hugsi eigin hugsanir og syngi eigin söngva er enn sjaldnast svarað.
Því hefúr ekki fúUkomlega tekist að sannfæra Ameríkana um að þeir búi
yfir eigin sál.4
Rúmum tveim kynslóðum síðar er þessi hlutdrægni enn greinileg. I formálanum
að The Oxford History of Western Philosophy (1994), þar sem höfúndar einstakra
kafla eru kynntir, skýrir aðalritstjórinn, Anthony Kenny, frá því að „allir höfúnd-
arnir tilheyra hinni ensk-amerísku stílgerð heimspeki í þeim skilningi að þeir
hafa hlotið þjálfún sína í eða kennt samkvæmt þeirri hefð“. Hins vegar er ekk-
ert minnst á ameríska hugsun í meginmáli verksins - þar er engan Edwards,
Emerson, Peirce, James eða Dewey að finna. Eina vísunin til einhvers sem kemur
frá Ameríku er skráð í atriðisorðaskránni sem „Ameríska byltingin og Burke“.
„Thomas Paine“ og Jefferson" eru atriðisorð - en í meginmálinu er aðeins minnst
á þann síðari sem „vin Paines". Niðurstaðan virðist vera sú að amerísk heimspeki,
jafnvel þegar hún er metin af ensk-amerískum hugsuðum, hafi ekki gegnt neinu
markverðu hlutverki við mótun vestrænnar hugsunar. Og raunar eru grunn- og
framhaldsnámsleiðir í amerískum háskólum, þar sem unnt er að öðlast rækilega
og samfellda þjálíún í réttnefndri amerískri heimspeki, ekki margar. Líkt og í
stríði Rússa og Japana forðum, sem háð var alfarið á kínverskri grundu, eru am-
erískir háskólar nú landspildan þar sem bardagar um yfirráðasvæði fara fram á
milli afla sem eru að langmestu leyti erlend.
I þessu tilliti ber þó að nefna að vegið hefúr verið að forræði evrópskrar heim-
speki. Á síðastliðnum árum hefúr átt sér stað innri gagnrýni innan vestrænnar
fagheimspeki undir merkjum túlkunarfræði, póstmódernisma, nýpragmatisma,
2 Williamjames, Ihe Varietiesof Religious Experience (Cambridge,Mass.: Harvard University Press,
1985), s. u.
3 Sjá Raymond Boisvert,/öi6n Dewey: Rethinking Our Time (Albany: SUNY Press, 1998).
4 HarveyTownsend, PhilosophicalIdeas in the UnitedStates (New York: The American Book Comp-
any, 1934), s. 1.