Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 77

Stokkar og steinar Platons
75
sem og orðaskiptin úr Fædoni gefa til kynna þá skoðun að ekki verði hugsað um F
sjálft öðruvísi en sem F. Það liggur nærri að maður álykti að Fsjálft virðist vera F
af því það séu augljós sannindi að -Fsjálft sé F, „rökleg sannindi í skilningi Quines",
eins og Benson Mates sagði.25 Platon tekur lýsingarorð (jajht) og gerir að nafnorði
með hjálp greinis {hið jafna). Síðan gerir hann lýsingarorðið að umsögn sjálfs sín
{hið jafna er jafnt). Þannig hefiir hann hlutgert eiginleika og gefið síðan þeim hlut
eiginleikann. Þessi aðferð hefur sætt umtalsverðri gagnrýni. Ross sagði til dæmis
„að orðasambandið x-sjálft ... fer með frummynd x-sins eins og hvert annað x.
RugUngurinn er verstur í Prótagórasi 33002-02“,26 þ.e.a.s. í orðaskiptunum sem við
vorum að skoða. Hver sem mistökin eru (og vissulega lyktar aðferðin illa), þá snýr
Platon sér að þeim í samræðunni Parmenidesi. En það er önnur saga.
Hitt atriðið sem þarfnast skýringar er eftirfarandi. Hvernig er best að skilja það
sem ég hef kallað óbrigðulleika sýndar? Orð Platons eru almenn (74CI-2): „Hefur
einhvern tíma hent að þér hafi virst hið jafna sjálft ójafnt, eða jöfnuður ójöfnuður?
Aldrei, Sókrates.“ Mér sýnist brigðulleikinn geta verið af ýmsu tagi. Hann getur
átt við aðstæður, þannig að skynjanlegt x virðist Fí samanburði við skynjanlegt y,
en ekki-f^í samanburði við skynjanlega z. EUegar x virðist Fá einum tíma en ekki
öðrum, þótt F sjálft sýni aldrei sh'kan brigðulleika. Orðaskiptin í Fædoni leggja þó
ljóslega áherslu á eina tegund af (ó)brigðuheika: skynjanlegir hlutir virðast einum
F en öðrum ekki-fi', en F sjálft virðist öllum F. Að líkindum er þetta aðeins ein
tegund (ó)brigðuUeika. En í Fædoni sýna venjulegir skynhlutir andstæða eigin-
leika við þær aðstæður að þeir birtast ólíkum áhorfendum á ólíkan hátt.27 Við
gætum borið orðaskiptin í Fædoni saman við ræðu Díótímu úr Samdrykkjunni
(2ioe-2i2e). Þar útskýrir Díótíma verufræðUega stöðu hins fagra, frummyndar
hins fagra: það verður ekki til, ferst ekki, breytist ekki; það er alfarið fagurt, ávaUt,
miðað við aUa hluti, aUsstaðar, sem það væri ekki ef það væri „sumum fagurt og
öðrum ljótt. Né mun hið fagra birtast honum [sem Utur frummynd fegurðarinn-
ar] sem andUt eða hendur eða eitthvað Ukamlegt." Hér veltur fegurð skynjanlegra
hluta á áhorfendum og aðstæðum.28
TUgáta mín er því sú að Platon sé að takast á við ágreining sýndanna með rök-
færslu sinni.Túlkun mín leggur áherslu á mikilvægi sjálfsegðar fyrir frummynda-
kenninguna. Tengsl þessarar rökfærslu við rök efahyggjumanna sem minnst var
á við upphaf greinarinnar eru ljós. Sé hlutur þekkjanlegur og því raunverulegur,
þá verður maður að hafa aðferð eða mæUkvarða til að þekkja hlutinn. Þessi mæU-
kvarði er óbrigðuUeiki sýndanna. Sú túlkunarleið sem hér er farin hefur sjaldan
verið tahn góður kosmr, því að hún er sögð eigna Platoni slæma rökfærslu. En
eina leiðin til að komast hjá þessari túUcun er að færa rök fyrir því að Platon sé aUs
25 Mates (1986: 40): „... for any Greek such a sentence would be a logical truth, in the Quinean
sense that (a) it is true, and (b) every result of substituting another adjective for its only non-
logical constant is equally true. In short, such a sentence would be felt as obviously and trivially
true.“
26 Ross (1951: 88).
27 Sbr. Frede (1988:48-50).
28 White (1992:289-92) ræðir tengsl sjónarhorns og aðstæðna. Bæði hann og Penner hafa þá skoðun
að Platon sé hér að ræða óbrigðulleika sýndanna. Aðrir eru á öðru máli, eins og vikið verður að.