Hugur - 01.06.2008, Page 151

Valsað um valdið
149
skilningi upplifir hvítvoðungurinn sig einmitt ekki sem einstakling á þessu stigi,
eða, með öðrum orðum, það er einvörðungu utan frá sem hann telst vera slíkur.
Svo líða dagar og vikur og málin fara óðum að flækjast. Hvítvoðungurinn verður
þess var að í kringum hann eru aðrar verur sem hafa hendur, augu, munna o.s.frv.
— heimurinn virðist ekki vera eitt hold heldur mörg, í honum eru margir óh'kir
limir sem hreyfast á undraverðan hátt. Að lokum fer svo - og hér er komið að því
fræga spegilstigi sem Lacan lýsti, og setur á svið á þann hátt að barnið horfir á
sjálft sig í spegh þar sem það hvílir í örmum móðurinnar - að barnið uppgötvar
að það er sannarlega sjálfstæður hluti af heiminum, einstaklingur meðal annarra
einstaldinga. Þetta þýðir þá um leið að þarfirnar, eðhshvatirnar, sem áður voru
svo undur einfaldar og ahsráðandi, umbreytast í langanir sem standa eðli málsins
samkvæmt í samkeppni við langanir annarra. Sú skoðun (ef skoðun skyldi kalla)
að móðirin sé hluti af barninu, eða, með öðrum orðum, að hún tilheyri barninu
einu, reynist röng - móðirin á sig sjálf, hún hefur um annað að hugsa en barnið,
og það sem verra er: á sviðinu eru fleiri einstaldingar sem allir gera, að því er
virðist, tilkah til móðurinnar. Faðirinn fer þar auðvitað fremstur í flokki - og
ekki þarf að fylgjast lengi með honum til að komast að raun um að hann hefur á
einhvern hátt sérstakan aðgang, eða jafnvel forgang, að móðurinni. Hann kemur
með öðrum orðum (og öðrum fremur) upp á milli barnsins og móðurinnar. Hann
verður fuUtrúi bannsins - lögmálsins sem segir „þú skalt ekki, þú mátt ekki, þú
færð ekki“ o.s.frv. I þessu felst í fýrsta lagi að löngun barnsins hefur þar með verið
skert, bundin og (aUt að því) kefluð; því er nauðugur einn kostur að sætta sig
við að „maður fær ekki aUt sem maður viU“. I öðru lagi hlýtur að renna upp fyrir
barninu að enda þótt það sé vissulega einstaldingur, og merkUegur sem shkur, þá
er það samt ekkert annað og meira en einmitt það - einn tiltekinn einstaklingur á
meðal annarra sem verður að lúta sömu lögmálum og aðrir. MikUvægt er að gera
sér grein fyrir því að þó að Lacan kenni þetta óbilgjarna og iUþolanlega lögmál,
sem við getum líka kaUað raunveruleikalögmáUð að hætti Freuds,32 við föðurinn,
þá er hér um að ræða annað og meira en einfalt fjölskyldudrama; lögmálið er í
víðari skflningi sú staðreynd sem áður var nefnd að heimurinn var þarna á undan
okkur, og að hann er uppfuUur af merkingu, þ.e. lögmálum sem segja til um það
hvernig megi og eigi að haga sér, ætli maður ekki að hafa verra af. Ekki fara yfir
á rauðu ljósi, ekki kaUa hlutina aUtaf réttum nöfnum á almannafæri, ekki heimta
aUtaf eitthvað annað en það sem er á borðum, o.s.frv.
AUt ber hér að einum og sama brunni: að verða maður í samfélagi, að verða
fuUveðja samfélagsþegn felur í sér að maður verður að gefa þrá sína eftir, eða, með
öðrum orðum, maður verður að flækja löngunum sínum saman við utanaðkom-
andi boð og bönn - og þar með einnig við langanir annarra. Frægt er dæmi Freuds
af dóttur hans sem gæddi sér á jarðarberjaköku, foreldrum sínum til ómældrar
gleði.33 Af einhverjum ástæðum fór Freud að velta því fyrir sér hvort barnið væri
32 Sjá einkum Sigmund Freud, „Handan vellíðunarlögmálsins", Rilgerðir, Sigurjón Björnsson þýddi
(Reykjavík: Hið íslenska bókmenntafélag 2002), s. 85-147.
33 Sbr. t.d. Slavoj Zizek, Óraplágan, Haukur Már Helgason þýddi (Reykjavík: Hið íslenska bók-
menntafélag 2007), s. 57.