Hugur - 01.06.2008, Blaðsíða 166

164
Ritdómar
umfjöllun hérlendis að efna til samræðu
milli íslenskra heimspekinga um hugsun
eins höfundar eins og hér er gert.
Tvær fyrstu greinar bókarinnar takast
á við rök með og á móti siðfræðinni sem
sett er fram í Nytjastefnunni. Vilhjálm-
ur Arnason heldur úr hlaði með hug-
leiðingum um rökstuðning Mills fyrir
nytjalögmálinu svonefnda, að siðferðilegt
gildi athafnar ákvarðist af þeirri almennu
hamingju sem hún hefur í för með sér og
engu öðru. Eins og Vilhjálmur bendir á
er „sönnun“ Mills tæpast sannfærandi
enda leggur Mill mikla áherslu á að gera
nytjalögmálið að lífsreglu fólks með inn-
rætingu fremur en röklegri sönnun. Vil-
hjálmur ber þetta saman við hugmyndir
Kants og Aristótelesar um siðferðilega
innrætingu og úr verður ágætur inn-
gangur að þessum þætti í hugsun Mills.
Á einum stað hefði textinn þó mátt vera
aðgengilegri því lesandi sem ekki þekkir
vel til skilur trauðla hvað átt er við með
„sköpun sem á rætur í ráðagerð um leiðir
til að framleiða hluti mönnum til gagns
eða ánægju." (19)
Kristján Kristjánsson er á kunnugleg-
um slóðum þegar hann tekst á við þekkta
áskorun til siðfræði Mills, nefnilega hvort
nytjastefnan geti gert fúllnægjandi grein
fyrir rétdæti og verðskuldun. Nytjastefn-
an er oft sökuð um að vilja fórna á altari
hamingjunnar grunngæðum á borð við
það að verðskulda eitthvað. Það sést vel
að Kristján er í grein sinni að „hugsa með
Mill“, því lausn hans er mjög í anda hans:
Verðskuldun sé grunngæði sem stuðli að
hamingju, en henni verði alltaf hægt að
fórna fyrir önnur slík grunngæði ef það
hámarkar hamingjuna.
Umfjöllun um Frelsið hefst með grein
Sigurðar Kristinssonar um „frelsisvernd-
arreglu“ Mills, en samkvæmt henni má
aðeins skerða frelsi annars ef það kem-
ur í veg fyrir að gerandinn valdi öðrum
meini. Greinandi og skipuleg yfirferð
Sigurðar um rök Mills leiðir í ljós að
þau byggja á tveimur hugmyndum um
einstaklingseðlið (e. individuality) sem
Sigurður telur að Mill blandi á stundum
saman í rökfærslu sinni. Greining Sig-
urðar á heimspeki Mills er prýðileg en
verr tekst að mínum dómi til í umfjöll-
uninni um túlkun frelsisverndarregl-
unnar þar sem Sigurður færir rök fyrir
því að reglan verndi „heldur minna frelsi
en ætla mætti við fyrstu sýn“. (40) Þessi
hluti greinarinnar er mjög stuttur og eftir
lesturinn er lesandinn lidu nær um hvað
tryggð við frelsisverndarregluna felur
í sér í samfélagi þar sem tekist er á um
áfengislöggjöf, fóstureyðingar, sjálfsmorð
og fleiri aðkallandi siðferðileg álitamál af
þessu tagi.
Umfjöllun Sigurðarum frelsisverndar-
regluna er í raun einnig ofaukið því Mik-
ael M. Karlsson kafar mun dýpra í sama
efni annars staðar í bókinni, án þess þó
að heimspekingarnir tveir eigi í samræð-
um sín á milli. Sigurður tekur raunar upp
nafngift Mikaels á frelsisverndarreglunni
(39) en þess utan minnist hvorugur á
fyrirlestur hins. Þó er viðfangsefni Mik-
aels einmitt líka að spyrja hvers konar og
hversu mikið frelsi reglan heimilar, eða
eins og Mikael orðar það í fyrirsögninni:
„Er nýfrjálshyggja í anda Johns Stuarts
Mill?“. Mikael bendir á að samkvæmt
Mill gerum við öðrum mein ef við skerð-
um getu hans til að leita hamingjunnar,
þar á meðal með því að láta ógert að gefa
honum tækifæri á menntun, heilbrigð-
isþjónustu og fleira af því tagi. Menn
geta líka gert öðrum mein með því að
eiga of mikið, t.d. allan mat í heiminum,
því það skerðir getu annarra til að leita
hamingjunnar. Af ástæðum sem þessum
er nýfrjálshyggjan, að dómi Mikaels, alls
ekki í anda Mills og frelsisverndarreglu
hans.
Svavar Hrafn Svavarsson fer aðra leið í
umfjöllun sinni um Frelsið. Svavar ræðir
um tvö lykilhugtök Fre/sisins, málfrelsi
og sjálfræði í lýðræðissamfélagi, með
því að setja hugmyndir Mills í samhengi
við lýðræðishugmyndir Forn-Grikkja.
Guðmundur Heiðar Frímannsson held-
ur áfram þar sem frá var horfið í grein