Hugur - 01.06.2008, Page 167

Ritdómar
165
Svavars með því að kynna okkur fyrir
hugmyndum Mills um fyðræði, sér-
staklega þá gerð þess sem við búum við
í dag, fiilltrúastjórn. Greinar Svavars og
Guðmundar eru báðar sögulegar, með
fróðlegar vísanir í allar áttir, og því ekki
ósvipaðar grein Gunnars Harðarsonar
um áhrif Mills á íslenska heimspekinga
og aðra hugsuði hérlendis.
I þeim þremur greinum sem hér á
eftir að nefna fjalla Sigríður Þorgeirs-
dóttir, Róbert H. Haraldsson og Salvör
Nordal um Kúgun kvenna, hið fræga
kvenréttindarit Mills. Olíkt mörgum
samtímamönnum sínum sá Mill ójafna
stöðu kynjanna sem það ranglæti sem
það var og er auðvitað enn. Róbert færir
rök fyrir því að þvert á hugmyndir sumra
póstmódernískra femínista standi Mill á
traustum grunni heimspekihefðarinnar
í gagnrýni sinni á feðraveldið og kynja-
misréttið í samfélaginu. Hér beinir Ró-
bert spjótum sínum að þeim sem halda
því fram að heimspekihefð Vesturlanda
standi róttækri kvenfrelsisbaráttu bein-
línis fyrir þrifum, til dæmis vegna þess
að tvískipting á borð við greinarmuninn
á hinu andlega (formi) og hinu líkamlega
(efni) feli í sér aðgreiningu sem rétdæti
misrétti. Róbert færir fyrir því rök að
femínistinn Mill sé ekki í uppreisn gagn-
vart heimspekihefðinni, heldur styðj-
ist hann við hana og gerir þannig til að
mynda skýran greinarmun á rökum og
tilfinningum, náttúru og venju.
Sigríður Þorgeirsdóttir tekst á við
spurningu sem Róbert lætur vísvitandi
ógert að svara, þ.e. hvort Mill takist að
byggja femínismann á heimspekihefð-
inni einmitt vegna þess að kvenréttinda-
barátta hans sé í reynd íhaldssöm, eða í
það minnsta íhaldssamari en róttækir
femínistar ættu að sætta sig við. (129, sjá
131, aftanmálsgr. 10) Því ef Mill er í raun
íhaldssamur femínisti er kannski lítið
unnið með því að eltast við þá heim-
spekihefð sem elur af sér slíka íhalds-
semi. Þótt Sigríður komist ef til vill ekki
að neinni niðurstöðu í grein sinni um
róttækni Mills er greinin skemmtileg af-
lestrar og áhugaverð, ekki síst vegna þess
að Sigríður tengir umfjöllunarefnið við
áþreifanleg og alkunn álitamál, til dæmis
eðli kláms.
Salvör Nordal hrósar Mill fyrir að setja
„fingurinn á rót vandans", sem hún tel-
ur vera að finna í samskiptum kynjanna,
þar á meðal í hjónabandinu, frekar en
í valdastofnunum samfélagsins. (143)
Þannig svipar sjónarhorni Salvarar til
þess sem Sigríður hefiir eftir Mörthu
Nussbaum, nefnilega að afrek Mills felist
í því að hafa fært kynjabaráttuna frá víg-
velli stjórnmálanna inn á heimilin, meðal
annars með því að yfirfæra hugmyndina
um kúgandi stjórnvald yfir á svið einka-
lífsins og gagnrýna valdaójafnvægi inni á
heimilum ekki síður en í hinu opinbera
lífi. En hin róttæka og ögrandi skoðun
Mills og Nussbaums missir að mínu áliti
kraftinn í höndum Salvarar, sem ólíkt
þeim fyrrnefndu heldur sig að mestu við
hið almenna og óhlutbundna.
John Stuart Mill var heimspeking-
ur þessa heims, en fékkst ekki við að
skilgreina fullkomið ástand í öðrum
mögulegum heimum. Nytjastefna hans
er stefna um það hvernig við eigum að
hegða okkur hér í þessum heimi, þar
sem allir sækjast í reynd eftir hamingju
að mati Mills; frelsisverndarreglan gildir
líka í þessum heimi þar sem reglan stuðl-
ar samkvæmt Mill að mestu mögulegu
hamingju í samræmi við nytjalögmálið;
og rök hans fyrir kvenréttindum ganga
líka út á að leysa vandamál þessa heims
þar sem réttindi kvenna eru í raun og
veru forsenda þess að þær geti notið sín til
fulls og gagnist um leið samfélaginu öllu.
I þessu felst ekki bara augljós raunhyggja
heldur líka vilji til að koma á umbótum
hér og nú, þar scm þeirra er þörf. Ekki
má gleyma því að Mill leit ekki aðeins
á skrif sín sem heimspekilega undirstöðu
slíkra umbóta heldur voru skrifin ekki
síður framlag hans til þess að raungera
umbæturnar.
Umbótavíddin í hugsun Mills brýst