Helgafell - 01.12.1942, Side 19

SJÁLFSTÆÐISMÁLIÐ ER ÆVARANDI
297
Hér þurfti skjótra aðgerða af vorri
hendi, enda fal Alþingi næsta dag,
10. apríl, ráðuneytinu að fara með
konungsvaldið að svo stöddu og ákvað
enn fremur, að ísland tæki í sínar
hendur að öllu leyti meðferð utanrík-
ismálanna.
Með lögum 16. júní 1941 var kon-
ungsvaldið falið í hendur ríkisstjóra,
og utanríkismálunum var skipað með
lögum 27. sama mánaðar.
Þessi skipan helzt enn og er hlið-
stæð því, er á sér stað í öðru ríki hér
í álfu, Ungverjalandi, sem er konungs-
ríki, en ríkisstjóri fer með konungs-
valdið síðan fyrir heimsstyrjöld.
Um seimbandsmálið var lítið rætt
opinberlega eftir 10. apríl og til árs-
loka 1940. í ársbyrjun 1941 létu raddir
til sín heyra um það, að Alþingi það,
sem þá kom saman, ætti að lýsa yfir
því, að sambandssáttmálinn væri úr
gildi fallinn vegna vanefnda af hálfu
Danmerkur, og að konungssambandið
væri einnig fallið niður og því slitið.
Nokkrir forystumenn stjórnmála-
flokkanna rituðu greinar í blöðin um
afstöðu sína til málsins, og mun hlust-
endum það í fersku minni, hvað hver
þeirra um sig lagði til málanna. Stefn-
urnar voru aðallega tvær: aðrir vildu
láta Alþingi þá þegar lýsa yfir rofi
sambandsins við Danmörku og kon-
ung, það er fara hina svonefndu
„hraðZe/ð“, sem einnig var nefnd ,,á-
hœttuleið“, en hinir fara „hægfara-
leiðina'1, „áhættulausu leiðina", það
er að láta sér nægja um sinn að lýsa
yfir því, að íslendingar mundu ekki
semja á ný, heldur væru samningsslit
hið endanlega markmið eftir árið 1943,
nema nauðsyn bæri til að gera þau
gildandi fyrr.
í þessum umræðum kom það upp,
að brezka stjórnin hafði látið sendi-
herra sinn hér skýra íslenzku stjórn-
inni frá því áliti hennar, að ráð/egra
vœri að fara hœgfara leiSina.
Aðgerðir Alþingis í málinu urðu
þessar:
Hinn 17. maí 1941 ályktaði Alþingi
að lýsa yfir þessu tvennu:
í fyrsta lagi:
að það teldi ísland hafa öðlazt rétt
til fullra sambandsslita við Dan-
mörku, sökum vanefnda Danmerk-
ur á sambandssamningnum frá 1918.
í öðru lagi:
að af íslands hálfu verði ekki um að
ræða endurnýjun á sambandslaga-
sáttmálanum, þótt ekki þyki tíma-
bært vegna ríkjandi ástands að
ganga frá formlegum sambandsslit-
um og endanlegri stjórnarskipun rík-
isins, enda verði því ekki frestað
lengur en til styrjaldarloka.
Ég skal ekki fjölyrða um þessa þings-
ályktun, en aðeins benda á það, að
Alþingi taldi ísland hafa rétt til að
fara hraðleiðina, sem ég nefndi áðan,
en fyaus að fara hana ekki, taldi það
ótímabært vegna hins ríkjandi ástands
að ganga frá formlegum sambandsslit-
um og endanlegri stjórnarskipun ríkis-
ins og þessu mætti fresta til styrjald-
arloka.
í þessum málum stóðu þá sakir þanm
ig í lok júnímánaðar 1941 :
Lög höfðu verið sett um ríkisstjóra
íslands, sem fer með það vald, sem
konungi er falið í stjórnarskránni, og
ríkisstjóri hafði verið valinn.
Enn fremur höfðu verið sett lög um
utanríkismálaráðuneyti íslands og full-
trúa þess erlendis. í 1. gr. þeirra er
mælt svo fyrir, að með utanríkismál
íslands fari sérstakt ráðuneyti í Reykja-
vík, og í 2. gr. segir, að ríkisstjórnin
skipi starfsmenn sendiráða. Skal þetta
ekki nánar rakið. —