Helgafell - 01.12.1942, Side 62

340
HELGAFELL
III.
Einn slíkur fræðaþulur var uppi á Snæfellsnesi fyrir sex hundruð árum.
Vér kunnum nú eigi að nefna hann með nafni, en hann hefur augljóslega
haft mikinn áhuga og ást á sagnafróðleik átthaga sinna, örnefnum, örnefna-
sögnum og öðrum þjóðsögum. Þessi. maður settist við og færði í letur sögu
landvættar héraðsins, Bárðar Snæfellsáss. Síðar hélt annar maður sögunni
áfram og jók við hana frásögnum af Gesti Bárðarsyni, og þannig hefur hún
geymzt til vorra daga. Hin eiginlega Bárðarsaga er 10 fyrstu kapítular sög-
unnar, eins og hún er nú, og mun hún enn vera óbreytt frá því, sem höfund-
urinn gekk frá henni, að öllu verulegu.
Bárðarsaga er ofin úr þjóðsögum, sem gengið hafa í munnmælum á
utanverðu Snæfellsnesi á dögum höfundarins. Ber þar ekki hvað sízt á ör-
nefnasögum. í sögunni er fjöldi örnefna, tiltölulega miklu fleiri en í nokk-
urri annarri sögu. Mörg þeirra nefnir höfundurinn sýnilega eingöngu til þess
að geta komið að sögnum um uppruna þeirra. Flest eru örnefnin úr yztu
byggðunum, milli Búðahrauns og Ólafsvíkurennis, og mun höfundurinn hafa
verið upprunninn á þeim slóðum. Hann hefur í öllu falli verið gagnkunn-
ugur þar. Flest eru örnefni þessi kunn enn í dag. Guðbrandur Vigfússon
kom fram með þá undarlegu skoðun, að söguhöfundurinn myndi hafa búið
þessi örnefni til, og héraðsbúar síðan tekið þau upp eftir sögunni. Er þetta
næsta ólíkleg tilgáta, og hitt miklu sennilegra, að nöfnin séu eldri en sagan,
en sagan hefur að líkindum síðar átt sinn þátt í því, að þau varðveittust svo
vel sem raun er á.
Finnur Jónsson segir um Bárðarsögu, að ..Indholdet af den er meget
ubetyd*eligt“.1 Það mál er eins og það er virt. Sagan hefur. aldrei verið talin
til stórvirkjanna eða snilldarverkanna í íslenzkum bókmenntum, enda á
hún það ekki skilið, en þó er hún í ýmsum efnum merkilegt rit. Hún mun
að vísu lítið sem ekkert sannsögulegt gildi hafa, og höfundur hennar hefði
getað tekið sér í munn orð Geirmundar, föður Þórðar í Hattardal, að hann
hirti ekkert um neina chronologiu, svo mjög skjátlast honum um tímatal.
Hann lætur t. d. Helgu Bárðardóttur fæðast, meðan Haraldur hárfagri er í
æsku, flytjast á barnsaldri til íslands með föður sínum snemma landnáms-
tíðar, hrekjast, fáum árum síðar, til Grænlands og hafa þar þá veturvist
með Eiríki rauða. Þó hefur höfundurinn verið nokkuð bókfróður. Hann
hefur t. d. haft Landnámu með höndum og notað hana og farizt það lag-
lega. Hann hefur ekki reynt að skyggnast neitt inn í sálarlíf persónanna í
sögunni, þar er aðeins að finna nokkur dírög til einnar slíkrar mannlýsingar,
og þau drög hefur hann sennilega fengið annars staðar að. En sagan er
létt rituð og lipurt, þótt hvergi séu nein tilþrif í stíl höfundarins, og mál hans
') Den oldn. og oldisl. Litt. Hist. III. bls.81.