Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 29

LÍTIL SAMANTEKT UM ÚTILEGUMENN
91
urðarson að náfrændum útileguþjófs og illvirkja; hvorki samtíðin sjálf
né næstu kynslóðir á eftir hefðu þolað slíka lygasögu fremur en til
dæmis öld vor mundi þola að helstu menn landsins að viðbættum Há-
koni noregskonúngi væru í skáldsögu ættfærðir og bendlaðir við ótínd-
an glæpamann, enda ekki hugsanlegt að fundist hefði þá fremur en nú
tilhneigíng að setja saman svo ósæmilega sögu eða halda henni á loft.
í þessu sambandi get ég ekki stilt mig um að vekja athygli á þeirri
einkennilegu staðreynd að fræðimenn íslenskir virðast rannsóknarlítið
leggja trúnað á ættartölur fornbókmenta vorra, og þá ekki síst Land-
námu, og hirða hvergi um jafnalmennar niðurstöður vísindalegrar ætt-
fræði og þá að miðaldaættartölur eru yfirleitt aldrei „réttar“, og síst
þær sem samdar eru af ráðnum hug einsog t. d. landnámuættartölur;
ættartölur á miðöldum eru ekki samdar í þeim tilgángi að „rekja ættir“,
heldur til að sanna einhvern góðan málstað, og þá fremst af öllu eigna-
rétt, valdarétt eða ágæti sérstakra manna og fjölskyldna, þær eru ekki
fremur en önnur miðalda„vísindi“ háðar hlutlægri veruleikaskoðun,
lieldur þjóna „hinum góða málstað“, og þannig er aukið í þær eða felt
úr eftir þörfum hans nokkurnveginn samkvæmt þeirri skoðun að alt
sem styður góðan málstað sé rétt. Styrmir dregur ekki heldur dul á til-
gáng Landnámu: hún á að afsanna fyrir „útlendum mönnum“ (norð-
mönnum) að „vér séum komnir af þrælum eða ilhnennum.“ Auðvitað
bregður Grettis saga ekki þeim vana fornsögunnar að rekja hetjuna til
als þess stórmennis sem á næst og líkur eru til að áheyrandinn trúi.
I Grettis sögu er stundum vitnað til eldri heimilda um Gretti, þará-
meðal í einhver dularfull skilríki sem í sögunni eru talin orð Grettis
sjálfs. Hvort orð þessi eru úr einhverju tröllakvæði sem lagt hefur ver-
ið í munn Gretti eða úr einhverri alkunnri þjóðsögu þess tíma verður
ekki sagt með vissu, en jafnan vitna þessi ’orð Grettis sjálfs1 til ein-
hverra viðskifta hans við yfirnáttúrlegar verur eða forynjur: „svo hef-
ur Grettir sagt að fyrir dalnum hafi ráðið blendíngur, þurs einn“;
„þetta er sögn Grettis, að tröllkonan steyptist í gljúfrin“; „Glámur hvesti
augun uppímóti, og svo hefur Grettir sagt sjálfur að þá eina sýn hafi
hann séð svo að honum brygði við“. Hvort hér sé vitnað í munnmæli
eða bók verður ekki séð heldur, enda vel hugsanlegt að þetta sé aðeins
frásagnarbrella höfundar til að telja áheyrandanum trú um að hér hafi
sosum ekkert skolast til af að fara milli margra; afturámóti vitnar sag-