Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 39

LÍTIL SAMANTEKT UM ÚTILEGUMENN
101
í einkar nákvæmri lýsíngu Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pálsson-
ar á Surlshelli gerðri fyrir tæpum tvö hundruð árum furða ég mig
mest á því er þessir ágætu skoðarar taka svo til orða þar sem þeir eru
að tala um hleðslurnar: „eingan vott eldstæðis sáum við þarna.“ Eg
get ekki gert mér ljóst hvernig á því stendur að þeir taka ekki eftir
eldstónum tveim, „kamínunum“, hvorri í sínum enda sporbaugshleðsl-
unnar; eru báðar í veggjarhæð og lagðar hellur yfir hafið milli hlóðar-
steina. Hitt virðist ljóst að „kamínur“ þessar séu ekki ætlaðar til mats-
eldar, a. m. k. ekki í kötlum né pottum. Ég er ekki nógu vel að mér til
að vita hvort nokkurntíma hefur verið steikt við opinn eld á íslandi,
en slíkt mundi vitaskuld mega í þessum „kamínum“. Tveir hópar
manna hafa getað setið hér og ornað sér í senn, hvorir fyrir framan
sinn viðareld. Súgurinn í hellinum vinnur verk reykháfs svo varla
mundi reykur koma hér að meiri sök en af eldi sem kveiktur væri á
víðavángi. Þó væri lítil rannsókn að kveikja upp í „kamínunum“ til að
sjá hvernig eldur hefðist hér við og hvernig reykur hagaði sér, en hefur
ekki verið gert svo ég viti; mér meira en datt í hug að kveikja þarna
eld í þeim feiknum pappírsblaða með bundnu og óbundnu máli sem
gestir hafa skilið eftir víðsvegar í hellinum til að gera nöfn sín ódauð-
leg, en nenti ekki þegar til kom að fara að grufla í því, svo rannsókn-
in bíöur verksígjarnara manns sejn meira vill á sig leggja fyrir vís-
indin.
Ef draga má nokkrar ályklanir af eldstæðum þessum, sem vonandi
eru eldri en frá því fyrir 200 árum að Eggert og Bjarni voru hér og
sáu eingin, þá mundi ég halda að þau bentu til eldri menníngar en
þeirrar sem hér ríkti um lángt skeið í landi, að minsta kosti er altönn-
ur gerð á eldstæðum þessum en hlóðum; við fyrstu sýn mundi ég hafa
sagt norskur „peis“, þó ég sé reyndar ófróður um hitt hve gömul sú
tegund eldstæðis er sem nú er nefnd svo í Skandínavíu. Ennfremur
benda eldstæðin til þess að þegar þau voru bygð hafi verið auðveldara
að afla eldsneytis kríngum Surtshelli en nú á dögum þegar einginn elds-
matur er sjáanlegur á breiðu svæði umhverfis, nema grámosi. Það
hlýtur einnig að vekja undrun að bein skuli sjást óbrent í nánd þessara
þurftarfreku eldstæða í svo eldsneytissnauðu umhverfi.
„Kamínurnar“ eru fallega gerðar, sporbaugshleðslan öll hin þokka-
legasta og ber í senn vott um natni og smekkvísi. Sumstaðar hafa verið