Tímarit Máls og menningar - 01.05.1949, Blaðsíða 30

92
TÍMARIT MÁLS OG MENNINGAR
an til eins ritaðs verks sem til hefur verið all-laungu áður en farið var
að hugsa til að semja hetjusöguna um Gretti, þá sem vér nú eigum;
þessi frum„heimild“ um Gretti eða „frumgretla“ er kvæðið Grettis-
færsla. Gretluhöfundur kann þetta kvæði, og það varðveittist leingi
ritað uns einhver góður maður tók sig til og skóf það útúr handritinu
AM 556 einhverntíma á sextándu öld að því Guðbrandur Vigfússon
telur — til að hreinsa minníngu Grettis.
Um „frumgretlu“ þessa vitum vér nú lítið annað en það sem gretlu-
höfundur rekur í sögunni, þó hefur tekist að lesa tvær fyrstu línur
kvæðisins í útskafinu og verður af því sýnishorni ráðið að Grettisfærsla
sé af þektri tegund ruddafeinginna öfgakvæða allfornra, en ekki merki-
legra frá skáldskaparsjónarmiði. Gretluhöfundur segir kvæðið fjalla
um það er búkallar á Vestfjörðum neituðu að taka við Gretti, senni-
lega lík saga og sumstaðar er höfð að upphafi Fóstbræðru. Af áróðri
þeim sem Gretla hefur í frammi gegn kvæðinu verður ljóst að Grettir
er þar fjarri því að vera sú virðulega sagnhetja sem gretluhöfundur
hefur einsett sér að gera liann. Og með því takmark gretluhöfundar er
að skapa nokkurskonar ókristilegan þjóðdýrlíng íslenskan og lyfta hon-
um í harmsögulegar hæðir, gerir liann sem minst úr hinum klúra gretti
fyrirrennara síns eða sinna, kennir þá fræði „kátum mönnum“, sem
liann segir hafa „aukið þar í kátlegum orðum til gamans mönnum“.
Grettissögnin hefur bersýnilega ekki skipað virðulegan sess í skáld-
skap og munnmælum þjóðarinnar fyrir þann tíma er ritsnillíngur tekur
sig til nær aldamótum 1300 og setur saman Grettis sögu sterka Ás-
mundarsonar „vors samlanda“ — svo sem sagan kallast í einu elsta
handritinu. Fáránleg munnmæli sín úr hverri áttinni um einhverskonar
hálftröll eða hlægilegan dólg af vættakyni, sem lyftir björgum, ber á
risum og flögðum, liggur tröllkonur, hrekkir búkalla og étur gífurlegá
málsverði, afkomandi og eftirmynd þess heimska Þórs eddukvæðanna,
sem oss nútímamönnum finst hljóti að heyra til hnignunartímabili
þórstrúarinnar — eitthvað þessu líkan sé ég frumgretti fyrir mér áður
en gretluhöfundur skapaði þá söguhetju sem orðið hefur glæsimynd
fornra útilegumanna — og gert um leið aðra útilegumenn næsta föl-
leita. Mér er þannig nær að halda að Grettir alskapaður sé í raun réttri
ekki eldri en sagan, það er að segja nokkurnveginn jafngamall höf-
undi sínum, til orðinn nær lokum blómaskeiðsins í fornbókmentum