Tímarit Máls og menningar - 01.06.1965, Page 105

rekur (eða er látin rekja) raunir sínar út
af ástarharmi, en venjan var frá fornu fari
að karlmenn einir lýstu ástarsorg sinni,
söknuði og þrá vonlítilli í vísum og kvasð-
um. Hún minnist þar margra fyrri manna
sem átt hafi bágt af þessum sökum og
byrjar á einu frægasta dæminu:
Tristram nauðir nisti
náliga ojt á hverri tíð,
því hann meyna missti
og mundi hana bœði árla og síð.
Þó er enn sárri sorg að mínu líji.
Svo er nú hitnuð hyggju höll
með hörmum öll
sem harða haglið dríji.
Guðbrandur biskup og samtíðarmenn
hans nefndu ástakvæði stundum bruna-
hvœði. Skáldunum hefur einnig orðið mjög
tíðrætt um þann bruna sem ástin valdi
og tala um að brcnna jyrir konu. J. S. til-
færir þessa vísu af spássíu á handriti frá
sextándu öld:
Einu sinni eg unga leit,
ajlaði mér það pínu.
Brann eg jyrir þig, brúðurin tcit,
beint í hjarta mínu.
Þetta orðalag virðist vera ættað sunnan úr
Evrópu. Frökkum hefur lengi verið mjög
tamt að tala um að þeir brenni af einhverri
ástríðu og þá ekki sízt af ást og talsháttur
þeirra brúler pour une femme er orðrétt
það sama og brenna jyrir konu, Annars er
svipað orðalag algengt í bókmenntum Róm-
verja, og alkunnug eru ummæli Páis post-
ula um menn sem brenni af Iosta. Sam-
kvæmt orðabókum verður þessa orðalags
ekki vart í íslenzkum fombókmenntum, en
orðin ástarbruni, ástareldur og ástarlogi
koma fyrir í þýðingum þegar á 12tu öld.
Fyrri parturinn fylgir og fornri liefð suð-
rænna (og síðar norrænna) ástaskálda;
mótífin eru meira að segja tvö ofin saman:
Umsagnir um bœkur
ást við fyrstu sýn og ástarharmur. — En
ekki þarf að rengja tilfinningar skáldsins
þó að hann lýsi þeim eftir forgamalli og
þaulriðinni forskrift.
Ekki verður nú vitað með vissu hvenær
dansleikir fóru fyrst að tíðkast hér á landi
né hvenær þeir hurfu úr sögunni. Víst er
talið að norrænar þjóðir hafi ekki iðkað
þessa íþrótt frá upphafi, heldur hafi hún
flutzt sunnan af Frakklandi — enda er
heitið dans úr frönsku. En ekki mun mjög
fjarri lagi að ætla að íslendingar hafi
dansað í sjö aldir — frá 12tu öld og fram
á þá 18du þegar þessi þjóð hætti að dansa
og yfirleitt að skemmta sér á mannamót-
um. Veraldleg og andleg yfirvöld ömuðust
mjög við dansleikjunum sökum þeirrar sið-
spillingar sem þau töldu þá hafa í för með
sér. Olafur Ölafsson (Olavius) drepur á
það í ferðabók sinni, Oeconomisk Reise,
Kh. 1780, þegar hann hefur sagt frá að Is-
lendingar séu hættir að iðka sund, skíða-
ferðir, dans, músik og knattleiki: Ja, Geist-
ligheden har endog i de seenere Tider an-
seet det for en Pligt, i Stedet for at hæmme
miieligcn indlpbende Misbruge, reent at af-
skaffe alie saakaldte Glæder eller Lystig-
lieder, uagtet disse virkelig i og for sig selv
ikkun vare uskyldige, ja nyttige, Fornpi-
elser, i det de, hvor simple end disse Leege
vare, kunde tiene Almuen til en opmuntr-
ende Bevægelse og Vederqvægelse et par
Gange om Aaret eller ofter, fra det ved-
holdende og suure Spe- og Land-Arbeide.1
En eins og J. S. bendir á hefur margt
fleira getað stuðlað að því að dansleikir
liðu undir lok: Harðindi, stórabóla, al-
menn örbirgð og deyfð, og „þá má hafa í
huga, að á 18. öld og raunar miklu fyrr er
gleðin íslenzka orðin forneskjuleg og ein-
angruð menningarleif sem engan stuðning
fær erlendis frá.“ — J. S. bætir við að lok-
1 Tilv. eftir J. S. bls. ccxxxiv—ccxxxv.
95