Tímarit Máls og menningar - 01.09.1985, Síða 36

Tímarit Máls og menningar
Paradísarmissir heldur var Paradísin alltaf blekking. Sjálf barnsins er ekki
enn orðið til — og það er statt í ginnungagapinu miðju. Viðbrögð þess eru
klofin, annars vegar er þrá eftir hinum ljúfa samruna við móðurlíkamann
en hins vegar er óttinn við hann. Fyrsti aðskilnaðurinn er orðinn og leiðin
til sjálfstæðis er eina leiðin sem er fær, afturhvarfið til móðurinnar myndi
þýða tortímingu þess sjálfs sem er í burðarliðnum, myndi gleypa það.
Fyrsti aðskilnaðunnn klýfur þannig sjálfið áður en það fæðist. Undan-
komuleið barnsins er sá „annar“ sem fleygaði sameiningu þess og móður-
líkamans, barnið getur upphafið hann og sloppið úr þeirri skelfilegu stöðu
sem það er í. Þetta er núllpunktur sjálfsins og forsendur þess að persónu-
leikinn verði til.14 Hann verður til á narkissískan hátt með því að barnið
speglar sig í ást foreldranna eins og áður er sagt og framhald þess, raun-
veruleg tengsl, binding við aðra manneskju kemur þegar sjálf barnsins er
reiðubúið til þess.
A aldrinum eins til tveggja ára byrjar barnið að tileinka sér málið, tala,
tjá óskir sínar. Málið er táknkerfi, orðið er tákn fyrir eitthvað raunverulegt
en það er ekki raunveruleikinn segir Kristeva og fylgir þar Lacan sem
manna mest hefur undirstrikað hlutverk málsins í þróun persónuleikans:
Orðið „mamma“ er til dæmis tákn fyrir hið glataða öryggi í nánd-
inni við líkama móðurinnar, en orðið „mamma“ er annað en tilfinn-
ingin um einn líkama sem er „mamma-og-ég“. Orðið verður til til
þess að tákna eitthvað, það reynir að berja í brestinn sem er orðinn,
tómið sem fæðir af sér einstaklinginn.15
Málið felur í sér vitneskjuna um einmanaleik, það staðfestir aðskilnað-
inn sem barnið veit að er orðinn og er um leið krafa um ást og nærveru,
tæki til að ná táknrænu valdi yfir því sem er ekki nálægt heldur fjarlægt;
kjarni tungumálsins er firringin og kjarni sjálfsins er klofningurinn.
Og nú skulum við aftur reyna að ganga inn í hugarheim Galdra-Lofts
Jóhanns Sigurjónssonar. I fyrsta þættinum eru þrjár myndir eða hugtök
sem koma fyrir aftur og aftur hjá Lofti: „dauði“, „myrkur" og „eldur“.
Hugsunin um dauðann leitar sterklega á Loft. Hann daðrar við hana í
upphafi fyrsta atriðis þeirra Steinunnar, en er léttúðugur og spyr: „Held-
urðu að þú myndir sakna mín, ef ég væri dáinn?“ En sjúklegu drættirnir
byrja að koma í Ijós þegar hann segir Steinunni að hann hafi legið um nótt
úti í kirkjugarði á legstað Gottskálks grimma. Jóhann Sigurjónsson undir-
strikar með sviðsleiðbeiningum að þetta er fantasía Lofts en sýnir jafn-
framt að „lygin“ skiptir Loft afar miklu máli, hún er hans sannleikur. I
sviðsleiðbeiningunum segir: (verður lævís á svipinn andartak, dettur í hug
að hrœða Steinunni, gleymir því í ákafanum.) (22) Hugsunin um dauðann
er þráhyggja hjá Lofti, það kemur skýrt fram í ótta hans við svefninn,
298