Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Qupperneq 90

Tímarit Máls og menningar
miðlæga spurning lífsvandans. Hinn vísi dauði er söguhetjan sem hvetur til
og krefst þess að maðurinn horfist í augu við kjarna eigin skynjunar. Það
stuðlar að ábyrgri og djarfri sagnagerð í teikni hugarflugs og frjálsræðis. Að-
dráttarafl fullkomlega ábyrgs og heiðarlegs höfundar er ómótstæðilegt, og
eftirvæntingin sem af því leiðir nærist á skörpum og beinskeyttum stíl, blæ-
brigðaríkum umhverfislýsingum og kaldhæðinni gamansemi. Hér er höf-
undur sem að hætti Thomasar Kinsella beitir auðugu ímyndunarafli til að
kasta mannlegu eðli útí óreiðu sjálfsmeðvitundar og endurreisir síðan
marktækt inntak, sem er undirorpið sífelldri endurskoðun og þróun, er
jafnvel lagt fyrir róða. Þetta er sagnagerð sem fer útá ystu nöf, þrungin
heiðarleik og hispursleysi, og ómetanlegur þáttur í þeirri viðleitni að gera
írskar bókmenntir nútímalegar. Aðrar skáldsögur hans eru torgætar. Síðasta
verk hans, „Faillandia“, var gefin út á Irlandi 1985, en býr ekki yfir sama
áhrifamætti eða sannfæringarkrafti. Er engu líkara en Stuart þarfnist skeyt-
ingarleysis annarra eða jafnvel fjandskaparins sem Þýskalandsdvöl hans
vakti til að eggja sig til stórræða.
John McGahern er enn ungur höfundur og kannski sá skarpskyggnasti sem
Irland hefur alið til þessa. Einsog þeir Stuart og Thomas Kinsella leitar hann
uppi ókræsilegustu og myrkustu afkima mannlífsins í því skyni að afhjúpa
upptök eyðingaraflanna í veröldinni. Með hljómmiklu tungutaki, ná-
kvæmum staðháttalýsingum og óskeikulli tilfinningu fyrir samtengingar-
mætti myndlíkinga og ímyndunarafls leiðir hann lesandann blíðlega við
hönd sér inní veröld auðnar og tóms.
„The Barracks“ (1963) er skáldsaga um myrkur sem smámsaman þéttist,
þarsem Elizabeth Reegan er að deyja úr krabbameini og verður að horfast í
augu við „tóm sjálfrar sín“. Lesandinn er knúinn til að taka þátt í örlögum
hennar. Rás sögunnar leiðir til sífellt meiri einangrunar, og það er hér sem
tærleikinn og yfirburðirnir í tækni McGaherns njóta sín best: hann er spar á
atvik og umhverfislýsingar, leyfir engum óviðkomandi að trufla markvísa
framrás sögunnar. Mögnuð áhrifin í hugskoti lesandans eru með ólíkindum.
Verk McGaherns eru sérkennilega raunsönn á Irlandi samtímans, landi á
valdi andlegs volæðis, þar sem fólk lifir á stökku yfirborði lífsins, en fellur
aldrei að fullu niðrí þær vakir óhamingju sem Francis Stuart vildi gjarna
hrinda því útí til andlegrar heilsubótar. McGahern leiðir söguhetjur sínar
eftir yfirborði tilfinninganna, kynnir þeim hættulega þunnan ísinn sem þær
rölta um; dregur sig síðan í hlé. Hann hefur vissa hneigð til æðruleysis að
hætti stóuspekinga, en það æðruleysi má fremur rekja til eðlisávísunar en
vitsmuna, og persónur hans halda áfram að lifa í sínum ömurlega og æ
myrkari heimi.
216
\