Tímarit Máls og menningar - 01.05.1987, Blaðsíða 118

Tímarit Máls og menningar
expressionisku verk, svo sem Dýrlinga,
Litla duggu eða Alfakirkjuna, sem Jónas
frá Hriflu kallaði þá þegar „þverhandar-
stefnuna" í málverki Kjarvals, það þegar
hann „flýr“ austur á Borgarfjörð að
teikna austfirzku andlitin og lendir í sár-
ustu sálarkreppu um list sína, Parísar-
sumarið, kúbisminn, — allt þetta mikla
umrót hugans, þegar þessi stórbrotni
listamaður á evrópskan mælikvarða síns
tíma stendur frammi fyrir aldeilis skiln-
ingssljórri þjóð. Ekki er einasta, að Ind-
riði nefni enga mynd þessa tímabils, sem
er þó stórbrotnasta skeiðið á fyrra ævi-
helmingi meistarans, heldur er varla
lonkubyr í frásögninni.
Jafnvel skopskynið sýnist með öllu
bilast. Þegar hann segir frá jafn kald-
hæðnu og grátbroslegu atviki sem því —
efnislega í bezta stíl Darios Fo —, þegar
haldin er veizla í ráðherrabústaðnum,
„eingöngu með herrum", til þess að
reyna að troða stórriddarakrossi upp á
Kjarval áttræðan. Ráðherrar fara með
Kjarval upp í hornherbergi og mennta-
málaráðherra „með orðuna í kassa", en
hann bregzt hinn reiðasti við, kallar allt
þeirra ráð einberan hégómaskap og
strunsar út úr veizlunni. Gestum er
matreidd sú saga að meistari Kjarval hafi
orðið veikur, en öllum er skítsama og
halda áfram, með orðuna í kassanum,
við sinn glaum. Á þessum tíma vinnur
þjóðmálari Islendinga í blikksmiðju, þar
sem hávaðinn er ærandi á daginn, en
slökkt á hitanum á kvöldin, svo lista-
maðurinn getur vart sofið fyrir kulda,
öldungur á níræðisaldri. Og upp í þessa
blikksmiðju steðjar sjálfur menntamála-
ráðherra Islands gang eftir gang til þess
að koma medaljíunni á saklausan mann-
inn. Þetta er slík yfirtakanleg dæmisaga
um listasnobbið, um andstæður anda og
yfirborðs, að seint mun gleymast í ann-
álum. En Indriði G. Þorsteinsson sér
ekkert skoplegt við þetta, ekkert kald-
hæðið, heldur segir frá með góðviljuðu
hlutleysi blaðamanns, sem er þó fremur
á bandi orðunnar en Kjarvals. Hér hefði
snörpum penna gefizt ærið færi á að
skapa tímamynd þess sérkennilega til-
stands sem löngum var í kringum
Kjarval.
Villur og ónákvœmni
Hjá því sem mér þykir á skorta í slíku
stórverki um Jóhannes Kjarval, list hans
og hugarlíf, eru villur smámunir einir og
geta mætustu höfunda hent. Sumar stafa
þó af þekkingarskorti höfundar um list-
ir, svo sem það að telja list Thorvaldsens
til „endurreisnarstefnu" (I, 139) í stað
hinnar ný-klassisku, sem er allt annað;
að kalla „litógrafíur" „litablöð" (I, 127),
sem er þó einlita steinprent; að tala um
að „mála“ með krít (I, 129), en um
annað fer hann rangt með merk atriði í
sögu Kjarvals, svo sem að fyrsta bókin
sem hann myndskreytti „kom fyrir jólin
1923“ (I, 173), en kannast ekki við
myndskreytingu hans á Englabörnum
Sigurbjarnar Sveinssonar frá 1910; að 18
ár hafi liðið „frá síðustu listaverkaútgáfu
á myndverkum eftir Kjarval" þegar
bókin um hann kom út hjá Máli og
menningu 1938, þ. e. að ekkert hafi birzt
milli 1920 og 1938 (II, 33). Einhver
bezta myndprentunin á verkum Kjarvals
var mappan með andlitsmyndunum 10
sem kom út rétt fyrir fimmtugsafmæli
hans, 1935, svo að ekki voru liðin 18 ár,
heldur 3.
Aðrar villur eru smávægilegar, svo
sem að Jón Leifs hafi starfað að sýning-
unni í Menntaskólanum 1935; á að vera
Jón Kaldal; að Nordalsíshús hafi staðið
við Tjörnina; það stóð í Siemsensporti
milli Hafnarstrætis og Tryggvagötu.
244