Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 40

GUNNAR J. ÁRNASON
meðlim í alþjóðlegum heimi listarinnar, án þess að það sé verið að hampa
uppruna hans.Ætlast er til að verk þeirra séu skoðuð í samhengi við það sem
er að gerast á vettvangi listarinnar almennt. Það á að fylgjast með því sem er
að gerast í listinni og tala um íslenska myndlist sem eðlilegan hluta af hinu
alþjóðlega listalífi. Sérhvert verk skal metið út frá forsendum þeirra listrænu
hugmynda sem listamaðurinn er að fást við og engu öðru. Það á ekki að vera
nein ástæða til að meðhöndla íslenska myndlist sérstaklega. Og kannski er
engin ástæða til að tala um íslenska myndlist yfirleitt, nema sem samheiti
yfir lauslega tengdan flokk einstaklinga sem eiga ekkert sameiginlegt nema
vegabréfið.
Það má kannski kalla þetta kröfu tímans í gagnrýni og hún er á andstæð-
um pól frá gagnrýni hinnar persónulegu sýnar. Hér er ekki um að ræða eina
sýn heldur margar, kannski jafn margar og það eru listamenn, kannski fleiri,
því verk listamanna eiga það til að taka miklum stökkbreytingum.
Slíkar kröfur eru eðlilegar þegar litið er á málið frá sjónarhóli myndlist-
armanna. Þeir koma úr ólíkum áttum, og það er fátt sem bindur þá saman
sem hóp. Aðstæður á íslandi bjóða varla upp á þann möguleika að stunda
nútímamyndlist að jafnaði, öðru vísi en með því að hasla sér völl á erlendri
grund. Samgangur við erlenda myndlistarmenn, gallerí og samsýningar,
hefur aukist. „Samfélag“ listamanna, þ.e. sá hópur sem listamaðurinn um-
gengst í starfi sínu, er ekki hægt að afmarka með landamerkjum eða þjóðerni.
Hins vegar lítur málið öðru vísi við gagnrýnendum. Þeir eru mun átthaga-
bundnari og skrifa fyrir sitt heimafólk á íslensku í íslenska miðla. Auk þess
er þeirra reynsluheimur kannski meira bundinn við það sem gerist í heima-
garði, og það er enginn vafi á því að það fólk sem þeir ávarpa hefur yfirleitt
ekki mikil kynni af alþjóðlegu listalífi. Allir gagnrýnendur tala til misjafnlega
vel tilgreinds hóps lesenda og gagnrýni þeirra endurspeglar þær hugmyndir
sem þeir gera sér um þann hóp að meira eða minna leyti, enda er gagnrýni
ekki eintal, heldur hugsanir sem er varpað fram til að hreyfa við eða hafa
áhrif á hugsanir annarra. Frekar mætti segja að gagnrýni sé eintal sem leitar
eftir samræðu.
En ef listaheimurinn hefur breyst ætti gagnrýni ekki að breytast með
honum? Ef það er ekki hægt að afmarka „samfélag“ listamannsins eftir
landafræði og þjóðerni, á gagnrýnandinn þá nokkuð að líta svo á að hans
„samfélag", sem hann er í samræðu við, sé afmarkað á þann hátt? Enda sést
það á gagnrýni að hún hefur smám saman verið að þróast í þessa átt. Ef svo
er þá verður samt ekki litið framhjá því að hinn afskekkti gagnrýnandi
stendur frammi fyrir nokkrum vanda í þessu breytta landslagi.
Augljósasti vandinn er þegar sveitalubbinn reynir að vera heimsborgari
°g gerfr sjálfan sig að athlægi og hefði betur mátt vera einlægur í sveita-
30
TMM 1997:1