Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Blaðsíða 67

SMIÐJA SKÁLDSÖGUNNAR SEM FAGURFRÆÐILEG HUGMYND
rekja rætur listar sinnar til Rabelais. Tökum vel eftir þessu. Þeir rekja rætur
sínar ekki til Hómers, Aristófanesar eða Dantes. Eða með öðrum orðum, þá
líta þeir á Rabelais sem einn af miklu starfbræðrunum sínum, starfsbróður
sem heldur áfram að hafa áhrif á þá. Þessir nútímaskáldsagnahöfundar
annars vegar og Rabelais hins vegar iðka því sömu listina.
Og til að ljúka rökhendunni verður strax að bæta við: þessir skáldsagna-
höfundar annars vegar og Dante hins vegar iðka ekki sömu listina.
Það verður að tala um fæðingu skáldsögunnar í þessu samhengi, um vöxt
hennar og viðgang sem listgreinar, um það hvernig hún greindi sig frá öðrum
svipuðum formum, frá goðsögulegum eða epískum meginstofni, hvernig
hún öðlaðist sjálfstæði frá öðrum tegundum bókmennta.
Ef við ruglum saman uppruna og fæðingu, ruglum við einnig saman
mannfræði og fagurfræði; húmanískum greinum saman við sérstakar þarfir
tiltekinnar listgreinar; því sem fest er á blað sisvona saman við hið áþreifan-
lega; kröfum uppeldisfræðinnar saman við kröfur listamannsins.
Enda þótt afar erftt sé að ákvarða fæðingu skáldsögunnar nákvæmlega
með tílvísun í dagsetningar og verk, þýðir það ekki að fæðingin hafí aldrei
átt sér stað.
List fœðist þar sem list öðlast lífi þar sem formin verða sjálfstæð og mynda
hringrás, tilbrigði og ummyndast á margvíslegan hátt umhverfis sama veru-
fræðilega kjarnann. Það er í þessa veru sem við getum, að ég held, talað um
hringrás — og því um fæðingu, líf og dauða — harmleiksins, málaralistar-
innar, tónlistarinnar, og svo frv. Það væri fróðlegt að athuga hvað er sameig-
inlegt með höfundum eins og Boccaccio og Joyce, Rabelais og Dostojevskí,
Cervantes og Rushdie, Balzac og Kundera, Sterne og Céline.
5. Verufrœðilegur kjami og margbreytilegt form
Sá sem lýsir því yfir að hann ætli sér að skilgreina skáldsöguna, vekur grun
um að hann ætli að gera hana ófrjóa, loka hana inni í einhverri skilgreiningu
sem heftir hana. Er ég ekki fylgjandi ákveðinni tegund skáldsagna? Er ég ekki
að reyna að beina henni í tiltekinn farveg, taka ffá henni alla þá fjölbreytni
sem henni er eiginleg? I stuttu máli, er ég í rauninni ekki að setja mig upp á
móti skáldsögunni og þeim óvæntu og þverstæðukenndu leiðum sem hún
getur fetað? Alls ekki! Öll þessi form, allar uppgötvanirnar, allar leiðir
skáldsögunnar, allar óvæntu samsetningarnar, öll auðlegðin sem safnast
hefur saman á fimm eða sex öldum verður rústir einar ef hana skortir
verufræðilegan kjarna, sem greinir hana frá öðrum tjáningarformum og
gerir hana að sérstakri listgrein. Fjöldi forma og fjölbreytni samsetninga er
eitt. Annað er að allt eigi að vísa til sama verufræðilega kjarnans. En þetta
TMM 1997:1
57