Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Síða 86

SOFFÍA AUÐUR BIRCISDÚTTIR
viðhorfs er Dan Taylor, liðsforingi Forrests Gumps í Víetnamstríðinu. Hann
er dæmi um annan „meistara" Forrests, sem kallar hann „foringja“ sinn.
Forrest bjargar lífi Dans þegar þeir verða fyrir árás óvinahersins. En hann
fær litla þökk fyrir því Dan liðsforingi trúði því að það væru örlög hans að
falla í stríði, eins og ótal forfeður hans áður. Einhver forfeðra hans hafði fallið
í hverju einasta stríði sem Bandaríkjamenn höfðu háð fram að Víetnamstríð-
inu. Dan liðsforingi ásakar Forrest um að hafa breytt gangi örlaganna með
björguninni. „Þú sveikst mig“, segir hann bitur við Forrest Gump þegar þeir
hittast á hersjúkrahúsi, „hafðir af mér örlög mín“. f rás myndarinnar á Dan
reyndar eftir að þakka Forrest Gump lífgjöfma og sættast við örlög sín, þó
þau séu önnur en hann hélt í fyrstu. Þarna sjáum við dæmi um hvernig
„meistarinn" getur lært af „lærisveini“ sínum.
í lok myndarinnar stendur Forrest Gump við gröf ástarinnar sinnar,
Jennýar. Hann ávarpar hana með eftirfarandi orðum:
Ég veit ekki hvort mamma hafði rétt fyrir sér eða hvort Dan liðsforingi
hefur rétt fyrir sér. Ég veit ekki hvort allir hafi sín örlög eða hvort við
berumst bara um með blænum. En ég held að það geti verið hvort
tveggja. Kannski gerist hvort tveggja samtímis.
Þetta eru eilífar hugleiðingar um hvort manneskjan sé frjáls eða hvort henni
séu fyrirfram ásköpuð örlög. Danska skáldkonan Karen Blixen sætti þessi
tvö sjónarmið á skemmtilegan máta. Hún sagði sem svo að guðirnir sköpuðu
manneskjunni fyrirfram ákveðna lífsmynd, en það væri undir henni sjálfri
komið að draga upp línur og fylla út í þá mynd sem henni væri ætluð.12 Þegar
maðurinn hefur fengið yfirsýn yfir líf sitt — séð sína lífsmynd — veit hann
hver örlög hans eru.
Þessar hugleiðingar eru einnig sem rauður þráður í sögu Diderots. Eins
og titill sögunnar ber með sér er Jakob forlagasinni og rökræðir hann oft við
meistara sinn um þá trú sína. Sagan hefst einmitt á hugleiðingum um þetta
efni:
Hvernig hittust þeir? Af tilviljun, eins og gerist og gengur. Hvað hétu
þeir? Hvað varðar yður um það? Hvaðan komu þeir? Úr næsta
nágrenni. Hvert var ferð þeirra heitið? Veit nokkur hvert ferð hans er
heitið? Hvað sögðu þeir? Meistarinn sagði ekki orð; og Jakob sagði að
kafteinninn hans segði að allt hið góða og illa sem fýrir okkur bæri
hér neðra stæði skrifað efra (bls. 5).13
Strax í þessum upphafslínum sjáum við andstæð viðhorf um forlögin.
Annars vegar trú Jakobs, sem hann tekur upp eftir umtöluðum kafteini, að
líf okkar sé fýrirfram skráð „hið efra“ á „bókrolluna“ miklu. Og hins vegar
76
TMM 1997:1