Tímarit Máls og menningar - 01.03.1997, Page 127

RITDÓMAR
ingu. Tungumál hennar og formgerð
kallar á yfirlegu, leitar á mann, lætur ekki
í friði. Sagan sýnir að hægt er að vinna úr
hefðinni á skapandi hátt, skrifa sig affur
í tímann án þess að viðfangsefnið fari á
flot eða verði laust í reipum, án þess að
orðin deyi sögð. Hún leiðir í ljós að vort
líf er skrautlega fært í fjötra fortíðarinn-
ar, bæði þeirrar sem hver maður upplifir
með sjálfum sér á eigin sál og líkama og
hinnar sem einungis er til sem saga sögð.
Hún leiðir í ljós þá staðreynd að maður-
inn hittir sjálfan sig fyrir hvert sem hann
fer, að nútímamaðurinn grípur ávallt í
tómt því hann er umfram allt samtíma-
maður hins óþekkta sem endurómar
ekki síst í þokukenndri veröld, seigfljót-
andi tíma, draumþungum svefni; hvað
er líf og hvað er heimur — ég veit ekki
hvort ég vaki eða sef: „Risar á vegi mín-
um hefðu ekki komið mér í opna skjöldu
— álfar, tröll, draugar. Allt þetta bærðist
í þögulli þokunni. Ég vissi það“ (178).
Eiríkur Guömundsson
Ofskynjanir
Andri Snær Magnason: Engar smá sögur.
Mál og menning, 1996.
Engar smá sögur eru samtals sex, þar af
er sú síðasta langlengst og lagskipt. Yrk-
isefnin eru ekki öll nýstárleg en meðferð-
in á þeim er það. Höfundur sækir sér
hugmyndir í þjóðsögur, goðsögur og
ýmsar aðrar sögur ýmissa skálda. Orða-
notkunin er oft og einatt húmorísk og
frumleg, höfundur forðast sjálfvirkt
myndmál þótt myndmáli sé vissulega
beitt. Hver saga er vitasjálfstæð og spilar
samkvæmt eigin tóni. Sögurnar eru
skemmtilesning með miklum táknræn-
um möguleikum. Hlutlægni er þeim
flestum sameiginleg og þrátt fyrir víðar
og tíðar skírskotanir í annarra verk eru
þessar sögur ný verk, vel skrifuð,
skemmtileg og vel skiljanleg.
Fyrstur gengur sjóarinn Ari fram á sjón-
arsviðið, steríótýpískur karl sem gerir
einhæfar kröfur til lífsins gæða, vill hafa
vísan kvenmannsbelg á vísum stað til víss
brúks en ekkert leggja á móti nema sinn
eigin líkama þegar best stendur á. Líklega
telja margir að þessi saga hafi þegar verið
sögð en Andri segir hana á harla nýstár-
legan máta. Sjónarhornið er alfarið hjá
Ara sem mislíkar hvort heldur er hrein-
lætisæði jarðneskra kvenna sem hann
varpar akkerum sínum hjá um stundar-
sakir eða þang- og þaradilla hafmeyjar-
innar sem hleypur á snærið hjá honum
þegar líður á ævina. Ara er helst ekkert
þóknanlegt nema að fá útrás fyrir sínar
holdlegu hvatir í orði og verki. Þegar
hann fiskar hafmeyna finnst honum
hann aldeilis hafa komist í feitt, því öll
vitum við jú að allar eru þær íjarskalega
þjónustulundaðar. Lesanda kemur
hreint ekki á óvart að Ara skuli lást að
hugsa um tæknilega útfærslu samræðis-
ins sem hann hlakkar þessi býsn til vik-
um saman, meðan hafmeyjan svamlar í
baðkarinu og aðlagast einfaldleika of-
anjarðvistarinnar. Lesandi bíður hins
vegar spenntur eftir að sjá útfærslu höf-
undar á vandanum, og hún brást a.m.k.
ekki mér.
Ari er óspennandi staðalmynd í sjálfu
sér en saga hans er sögð á ferskan hátt, á
skáldlegu sjómannamáli, þar sem flest er
vegið og metið í sjávarháttum: „Eitt sinn
sem endranær var Ari úti á Faxaflóa að
draga ýsur, það var þrútið loft og þungur
sjór“ (bls. 10). Ari hefði getað dregið
lærdóm af eigin sögu. Það gerir lesandi.
Söguhetjan Andri í Vísundri er hrópleg
andstæða Ara, vill horfa á grátt, klæðast
gráu, vera grár og hugsa um ekkert ann-
að en raungreinar. Utanbókarlærdóm-
urinn sem skólinn heldur að honum er
hans líf og yndi. Enginn amast við því en
þegar hann kemst, eftir þrotlausar stúd-
íur, í innsta hring vísindaakademíunnar
og þykist munu geta talað um togkraft
milli tveggja kúlulaga hnatta eða línu-
TMM 1997:1
117