Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Qupperneq 95

SJÖ LYKLAR AÐ EINNI SKRÁ
2. Vel skrifað
„Höfuðeinkenni góðs orðfæris er að vera skýrt án þess að vera flatt.“
Aristóteles: Um skáldskaparlistina, 22.
I
í skólanum var okkur kennt að skrifa fallega. En svo var okkur hleypt út til að
kvitta fyrir okkur og við gerðum það með einstaklega vondri skrift sem átti
að draga fram línurnar í stórbrotnu sálarlífmu. Vond skrift var trygging íyrir
sterku sjálfi, sterkri einstaklingsvitund sem lengi var kappsmál allra karla og
kvenna á Vesturlöndum, hvort sem þau voru rithöfúndar eður ei. En verst
skrifuðu menntamennirnir. Þeir skrifúðu undir tilkynningar um útgáfu á
peningaseðlum, greinargerðir um menntamál og skýrslur um byggingu geð-
sjúkrahúsa, endurhæfmgarstofnana og þjóðvega með einstaklega „vondri“
skrift, en voru um leið sannfærðir um að sá rithöfundur bæri af öðrum sem
skrifaði „vel“. í þessu viðhorfi fólst ekki bara góð og gamaldags mótsögn.
Þetta var innihald hugmyndafræði sem klauf í sundur hinn verklega þátt
samfélagsins sem átti að markast af skilvirkni, aga og markvissri þjálfun
undir merkjum skólakerfisins og hins vegar hinn andlega þátt þess sem var af
öðrum og loftkenndari toga. Reyndar var hann alls enginn þáttur. Hann var
Parnassos höfúðsnillinga sem öðru hverju sendu vel skrifuð hraðskeyti
niður til hinna illa skrifandi þar sem vestræn menningararfleifð var staðfest
endalaust upp á nýtt til að verjast árásum „skrílræðis", „peningahyggju" og
„ómenningar“. Dómhringinn skipuðu ármenn menningarvalds sem róm-
uðu hver annan á víxl í „vel skrifuðum“ bréfúm sem öll lyktuðu af klassískri
íhaldssemi. Því þrátt fyrir að raunvísindaheimurinn, sem verklegar fram-
kvæmdir þessa fólks byggðust á, ætti að vera í stöðugri endurnýjun og rann-
sókn, átti það nú aldeilis ekki við um það sem var vel skrifað. Rissin neðst í
horninu á brúarteikningum og virkjanasamningum táknuðu framfarir en
riss í skáldsögu gat ekki táknað annað en hnignun. Það átti að frysta menn-
inguna til að hægt væri í rólegheitunum að rúlla yfir náttúruna, þriðja heim-
inn og vinnulýðinn og treysta í leiðinni stoðir eigin sjálfs og vei þeim sem
blönduðu þessum heimum saman, skildu raunvísindin sem „mállegan
veruleika“ og skoðuðu menninguna sem samskonar „hráefni" og ónýttan
fiskistofn. Þetta er ritað í þátíð en misskiljið mig ekki kæru lesendur.
Parnassostindar skyggja enn á útsýnið.
II
En snúum nú borðinu við um stundarsakir. Hvernig er þessi vonda skrift?
Þessi sem hrægammarnir á Parnassosfjalli vilja rífa á hol? Hún er ekki skrift í
þeirra skilningi. Hún er búkur. Hún er hinn efnislegi þáttur sem situr eftir af
TMM 1998:3
www.mm.is
93