Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Side 99

SJÖ LYKLAR AÐ EINN/ SKRÁ
legg í bókmenntaumræðu sem hvort eð er fer að mestu fram í ósýnilega
taugakerfmu. Háskólamenn hafa því miður flestir ofnæmi fyrir þessari teg-
und af bókmenntaskilningi. Þeir vilja fjalla fræðilega um bókmenntir, fyrir-
líta þessa kviðarholsgerjun og leita allra hugsanlegra leiða til að hefja
hugsunina upp úr sínu lága bóli og búa henni stað á skeiðvelli andans þar
sem enginn „liggur" nema hann ætli að telja stjörnurnar. En þeir fara villur
vegar. Hvatalífið er hjartsláttur bókmenntanna. Þótt hrossatalið hafi nú að
mestu horfið úr ritdómum, aðallega vegna fákunnáttu ritdæmenda í reið-
mennsku, þá hefur það aðeins skipt um yfirhöfn. Fimi reiðhestsins hefur
vikið fyrir vekurð elskhugans. „Að fara á kostum,“ og „liggja vel“, sem í raun
á við um skeiðhrossið, á nú við um þau andlegu mök sem ritdómarinn á með
bókinni. Hann lýsir lestrinum þannig að fyrst fari bókin hægt af stað en taki
síðan við sér og nái miklum spretti á lokaköflunum. „Hann fer á kostum“ -
merkir það eitthvað annað en þetta?
III
Samfélag sem heldur að öll ágreiningsefni séu best leyst með samkeppni
hlýtur að leggja mælikvarða samkeppninnar á öll listaverk. Enn og aftur
erum við stödd á kappreiðavellinum, því eina mælistikan sem slíkt samfélag
að síðustu viðurkennir er að vera fýrstur í mark. Það er undir hælinn lagt
hvaða nafni það nefnist. Bara að þar sé einhver lína sem hægt er að draga á
milli þess að vinna og að tapa. Því rithöfundar og listamenn eru allir með
tölu framleiðendur á markaði og á markaðinum eru slíkar línur ómissandi.
Fagurfræði samtímans eins og hún birtist í fjölmiðlum er lítið annað en til-
raun til að sætta þessa staðreynd við þau „göfugu“ markmið sem húmanísk
hugmyndafræði ætlar listinni. Enda er samtímaumræðan gegnsósa af þess-
um vandræðalega bræðingi hlutbundinna mælikvarða á getu höfundarins
til að heilla, selja eða trekkja við háleit markmið um manngildi listarinnar.
Andstæðingum þessa óhamingjusama hjónabands dettur fátt í hug til úr-
bóta annað en að sneiða annan hvorn liminn af búknum til að geta betur
sýnt hve fjörlega hinn spriklar. Annars vegar á hið algera og þá væntanlega
miskunnarlausa frelsi samkeppninnar að ala af sér hina raunverulegu sam-
tímalist. Hins vegar á að láta eins og markaðslögmálin komi málinu ekkert
við. Þau séu skítugur blettur á listinni og að listamanninum beri að hreiðra
um sig í speglasal þar sem hann dvelur með sér sjálfum, hvorki skeytandi um
sölu né vinsældir. Listamaðurinn keppir ekki á markaðinum en á sér von um
fyrsta sætið í úrslitahlaupi eilífðarinnar því höfundur sem ekkert selst í lif-
anda lífi er talinn eiga öruggt pláss á verðlaunapalli eftir dauðann. Bæði við-
horfin eru rökrétt niðurstaða af markaðssamfélaginu. Bæði miðast þau við
að til séu skýrir mælikvarðar á það hver sé „bestur“ og hver „liggi vel“ og eru
TMM 1998:3
www.mm.is
97