Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Page 153

RITDÓMAR
Katrínar, og nú á forsendum Kristevu,
þá er réttast að endurvekja þá lykil-
spurningu sem hún varpar fram til deyj-
andi móður sinnar, „hvað verður um
mig“. Móðirin liggur fyrir áhyggjulaus
og kát eingöngu vegna þess að hún sér í
hendi sér áframhaldandi merkingar-
stöðu sína við hlið mannsins sem elskaði
hana og tók framyfir löggilta eiginkonu.
Móðirin réttlætir tilveru sína með ást-
inni á milli hennar og Páls sáluga bónda
á Bakka. Samfélagið veit sem er að hann
tók hana framyfir eiginkonuna, og móð-
irin lifir og deyr með minninguna um
hann fyrir hugskotssjónum sér.
Þegar dóttirin svo spyr hana þessarar
spurningar verður hún hissa og svarar
með semingi, „Þú hefur jörðina. Þú
bjargast" (bls. 16-17). Jörðin sem sama-
staður verður þó skammgóður vermir.
Jón Sigurðarson prestur og móðirin gera
með sér sáttmála um að jörðin renni til
klaustursins ásamt dótturinni gegn
syndaaflausn stórsyndugrar móðurinn-
ar. Katrín skrifar grandalaus undir
hinstu ósk móðurinnar og hefúr elcki
hugmynd um það að jörðin sé óaftur-
kræfanleg jafnvel þótt hún strengi ekki
nunnuheitið. Fótunum er kippt undan
henni. Hún á hvorki föður, móður, ætt-
ingja, né land. Hinar nákvæmu lýsingar
sögunnar á móðurinni, föðurnum og
landinu hverfa út í buskann og Katrín
stendur eftir umkomulaus í alheimin-
um, eða allt þar til prestur játar henni ást
sína. Með þeirri játningu uppgötvar
Katrín hvaða leið móðir hennar hafði
farið til að finna sér samastað í tilver-
unni. í gegnum endurgoldna ást á karli
öðlaðist móðirin viðurkenningu sam-
félagsins. Þrátt fyrir launung og fram-
hjáhald er ástin réttlætanleg út frá
menningarlegum goðsögnum um óhjá-
kvæmileika hennar. Ástin er þar af leið-
andi tákn um örugga stöðu, a.m.k. rétt á
meðan hún varir. Á þessa tilteknu merk-
ingarstöðu er þó skjótt bundinn endir,
prestur hafnar ást Katrínar og varpar
henni aftur út í tómið. Aftur spyr Katrín
örvæntingarfullt, „Hvað ætlastu fýrir
með mig“, og prestur svarar, „Hvað áttu
við?“ og verður „hverft við“ líkt og móð-
urinni forðum daga (bls. 83). Katrín læt-
ur þó tilleiðast fyrir orð prests og sver
heitið nauðug viljug.
Vandamálin vilja mjög gjarnan hlað-
ast upp fyrir Katrínu og eft ir að hún hef-
ur skipt út ástinni fyrir nýja stöðu, sem
brúður Krists, kemur á daginn að líf
hafði þá þegar kviknað í kviði hennar.
Katrín reynist hvorki verðug Jóns né
Krists. Meðan á meðgöngunni stendur
fær hún þá flugu í höfuðið að leggjast í
flakk og ala barnið. Þá stuttu stund sem
hún heldur barninu í fangi sér og gælir
við hár þess gælir hún j afhfTamt við hug-
myndina um að gegna „stöðu“ móður-
innar. En Katrínu er meira að segja fyrir-
munað að gefa sjálfi sínu merkingu í
gegnum afkvæmi. Hún hefur unnið
nunnuheitið og er bannað að eignast
barn. Aftur varð hún að gerast nunna til
að bjarga heiðri prests síns, og ást á hon-
um fékk hún m.a. vegna sektarkenndar
hans yfir að hafa svipt hana landinu. Enn
og aftur þarfnaðist hún landsins eftir að
móðurina missti. Smám saman afhjúp-
ast þannig sá vítahringur sem Katrín býr
við. Sem kona stödd í íslensku menning-
arsamfélagi á 14.öld hefúr hún lítinn
sem engan aðgang að viðkomandi
merkingarstöðum. Katrínu er einungis
veittur aðgangur í gegnum karl, eða ein-
hverskonar karlmyndir. Hún er ætíð
stödd utan við þá nákvæmlega útlistuðu
„staði“ sem settir eru fram í verkinu.
Hún er stödd á milli staða.
Lausn sögunnar er margflókin og er
líklegt að sitt sýnist hverjum, en ég fæ
ekki betur séð en að einhverskonar
„lausn“ sé effir sem áður í sjónmáli und-
ir sögulok. Katrín endurheimtir dóttur
sína á laun, og hafði þá rammgöldrótt
kotkerling bjargað útburðinum og nefnt
Tófu Álfsdóttur. Katrínu er eftir sem
áður fýrirmunað að viðurkenna hana
sem dóttur sína og fá þannig lausn sinna
mála. Allt um kring blasa við henni lok-
TMM 1998:3
www.mm.is
151