Tímarit Máls og menningar - 01.09.1998, Síða 155

RITDÓMAR
sögumiðju. Þessi ungi maður er afar
geðfelldur og sýn hans á umhverfi sitt
þrungin mannskilningi og ástúð. Hann
minnir í tóni ólítið á Tómas Guðmunds-
son og kvittar faUega fyrir arfinn frá hon-
um í bókinni, einkum í sonnettunni
„1933". Stundum minnir hann líka á
Stein Steinarr, þó vottar enn ekki fyrir
háðinu og jafhvel beiskjunni sem Tómas
og Steinn áttu til, enda er Kristján ungur
maður, þrítugur í ár.
ífótspor Shakespeares
Sonnettan hefur verið virt form í ís-
lenskum skáldskap síðan Jónas Hall-
grímsson orti Ég bið að heilsa fyrir rúm-
lega hálfri annarri öld. Hann notaði
ítalska sonnettuformið, tvær ferhendur
og tvær þríhendur, þar sem skil verða í
efni þegar skiptir þar á milli. Þessi frum-
gerð sonnettunnar er oft kennd við Ital-
ann Petrarca sem notaði það á ástar- og
saknaðarljóð sín til stúlkunnar Láru, og
lengi síðan voru ástarraunir hefðbundið
efni sonnetta. Efhið í sonnettu Jónasar er
að sjálfsögðu við hæfi og formið full-
komið.
Meðal íslenskra skálda á þessari öld
sem hafa notað sonnettuformið eru áð-
urnefnd andleg skyldmenni Kristjáns
Þórðar, Tómas Guðmundsson og Steinn
Steinarr. ítalska sonnettan er algengari
hjá báðum en einnig beita þeir afbrigð-
inu sem kom upp í Englandi á 16. öld og
kennt er við tíma Elísabetar I. eða höfuð-
skáld Breta á þeim dögum, William
Shakespeare, sem var ákaflega hændur
að því sem kunnugt er. Það afbrigði er
þrjár ferhendur og ein tvíhenda í lokin
og gefur meira rými til að kynna efhið og
reifa það áður en einhvers konar niður-
staða fæst í lokalínunum sem eru þegar
best lætur hnitmiðaðar á við orðskviði.
Kristján Þórður notar eingöngu þessa
gerð í bók sinni.
Samkvæmt hefð eru í hverri línu
sonnettunnar fimm stígandi tvíliðir, 10
eða 11 atkvæði eff ir því hvort endað er á
karl- eða kvenrími, en þessar reglur eru
iðulega brotnar í íslenskum sonnettum
- kannski vegna þess hvað íslenskan
með sínum beygingarendingum kallar á
langar braglínur. Til dæmis eru 13-16
atkvæði í línu í ítölsku sonnettunni
„Columbus“ effir Stein Steinarr, og
„Þjóðin og ég“ eftir sama en í stíl Elísa-
betartímans hefur 12-16 atkvæði í línu.
„Japanskt ljóð“ Tómasar er fullkomin
Elísabetar-sonnetta en í „Boðun Mar-
íu“, sem er í ítölskum stíl, eru 12-15 at-
kvæði í línu - og mega alls ekki færri vera
til að undursamlegur seiður ljóðsins
njóti sín.
Rímfléttur eru af nokkrum gerðum í
sonnettum en Kristján Þórðurheldursig
við þá sömu sem einnig var effirlæti
Shakespeares: abab/cdcd/efef/gg. Und-
antekningarlítið eru lokalínurnar í
ensku sonnettunni sér um rím. En þær
gera meira en ríma saman. Oft eru þær
ítrekun á efni sonnettunnar, skýring á
því eða niðurstaða skáldsins; stundum
bregða þær nýju ljósi á efnið með óvænt-
um andstæðum, snúa því jafnvel á haus
með þverstæðu. öll þessi tilbrigði má
finna í bók Kristjáns Þórðar en offast
grípur hann til listbragðs andstæðunnar,
til dæmis í áðurnefndri sonnettu „1933".
Þar skyggnist skáldið hvössum augum
um heiminn og dregur upp ískyggilega
heimsmynd með kreppu og styrjald-
arundirbúningi (og hlýtur að vera
heimsmet að koma Bandaríkjunum,
Rússlandi og Þriðja ríkinu saman í fer-
hendu), súmmar svo á Island og bendir á
að það ár hafi einu skáldi í Reykjavík -
þrátt fyrir allt - þótt veröldin fögur.
Að efhi til eru sonnetturnar löngu bún-
ar að slíta sig frá dapurlegum ástum en
treginn hefur viljað loða við þær - ég
minni á fræga sonnettu Jóns Helgasonar
„I vorþeynum“ sem dæmi. Ekki er þó laust
við að bæði Tómas og Steinn hafi notað
formið í íronísku eða að minnsta kosti
gamansömu skyni, og geta menn flett upp
á „Leyndarmáli“ effir Stein og „Þrem ljóð-
um um lítinn fhgl“ effir Tómas ef þeir ef-
TMM 1998:3
www.mm.is
153