Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Síða 34

PORSTEINN ÞORSTEINSSON
svokölluðu (Paul Hindemith og fleiri) og síðan með f)ölmennum kórum
verkafólks í Berlín við tónlist eftir Hanns Eisler. Inntaki flestra leikjanna má
lýsa með orðum eins kórsöngsins: „Breyttu heiminum, hann þarfnast þess“;
þeir fjalla gjarna um togstreituna milli þess að fara eigin leiðir og þess að
beygja vilja sinn undir hagsmuni heildarinnar: þema sem Brecht kallaði
Einverstándnis eða samþykki við að lúta aga.
Skeið kennsluleikjanna stóð stutt og er eft ilvill einkum áhugavert sem lið-
ur í þróunarsögu Brechts sjálfs, vitnisburður um viðskilnað hans við anark-
isma og tilraun til að beita leikhúsi í þágu nýrra lífsviðhorfa. Fimm fyrstu
árin eft ir að Brecht flýr land, 1933-38 eða svo, ver hann síðan öllum kröff um
að heita má til baráttunnar gegn fasisma. Hann yrkir ljóð og semur leikrit
sem er ætlað að vera innlegg í þá baráttu. Undir lok áratugarins hefst svo afar
frjótt sköpunarferli og Brecht semur á skömmum tíma leikritin Galíleó,
Mútter Courage, Sesúan og Púntila, öll á Norðurlöndum; Krítarhringurinn
fylgir svo í Bandaríkjunum nokkrum árum síðar, og eru þá aðeins helstu
verkin frá útlegðarárunum talin.
Þetta eru þau leikrit, auk Túskildingsóperunnar, sem orðstír Brechts sem
leikskálds hvílir einkum á. Öll fjalla þau um brýn úrlausnarefni í mannlegu
samfélagi, viðfangsefni sem þó má ætla að vefjist lengi enn fyrir mönnum.
Galíleó: um ábyrgð vísindamannsins og stöðu hans andspænis valdinu;
Courage: um hörmungar styrjalda og tilraunir ,litla mannsins' til að græða á
stríði, sem enda með því að hann tapar öllu sem honum er kærast; Sesúan:
um það hvernig góðum manni reiðir af í vondum heimi, hvernig það slítur
honum og klýfur hann í tvennt; Krítarhringurinn: um eignarréttinn og um
réttlætið. Það er mitt álit að þessi leikrit eigi ennþá fullt erindi á svið þó orðin
séu meira en hálfrar aldar gömul. Og ef þau eiga ennþá erindi er það að sjálf-
sögðu ekki vegna þess eins að þau takist á við verðug verkefni, heldur afþví
þau gera það með verðugum hætti, hafa skáldskapargildi. Að vísu verður að
hafa þann fyrirvara á að þau þarf auðvitað að taka þeim tökum sem hæfa
hverjum tíma. Annað væri ósamboðið þeim frjóa leikhúsmanni sem Brecht
var.
Það sem olli þeim minnkandi áhuga margra þýskra leikstjóra á Brecht,
sem að framan var getið, var sumpart þetta: að skapandi leikstjórar töldu
hendur sínar um of bundnar af þeim skorðum sem erfmgjar Brechts settu
um túlkun verkanna og breytingar á þeim. Mestu réð þó breyttur tíðarandi í
lok áttunda áratugarins. Menn voru orðnir þreyttir á verkum sem tóku fyrir
málefni samfélagsins og stöðu mannsins í hinu félagslega hnitakerfi og sökn-
uðu verka þar sem fjallað væri um tilfinningalíf manna, um „vanmátt mann-
eskjunnar til að takast á við tilfinningar sínar og læra af þeim“,19 um
sálarkreppur margvislegar, og um samskiptaörðugleika manna. Mörgum
32
www.mm.is
TMM 1998:4