Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Page 40

ÞORSTEINN ÞORSTEINSSON
honum eru almennt eignuð. Þau séu að miklu, jafnvel mestu leyti eftir þrjár
konur sem hann hafi vélað til lags við sig og gert kynferðislega háðar sér.
Hann hafi farið mjög illa með þær og látið þær vinna ókeypis að skriftum
sem hann hafi síðan slegið eign sinni á og hirt af bæði heiðurinn og arðinn.
Sex for text er formúla Fuegis fyrir samstarfi því sem leiddi til verka
„Brechts“. í samræmi við þetta eru svo verkin sögð vera eftir Hauptmann-
Brecht eða Steffin-Brecht - konurnar jafnan á undan. Þetta er sú megin-
kenning bókarinnar sem allt er beygt undir.
Um þessa kenningu er margt að segja, meðal annars þetta: Það voru ekki
bara þessar tilteknu konur sem á einhvern hátt komu að samningu leikrit-
anna. Brecht getur þeirra Elísabetar Hauptmann, Margrétar Steffin og Rutar
Berlau oftast og aðstoð þeirra var áreiðanlega drýgst, en samverkamennirnir
voru mun fleiri og sjálfur nefnir hann á þriðja tug í útgáfum leikritanna. í
bréfum og dagbókum má sjá nöfn að minnstakosti jafnmargra til viðbótar
sem komið hafa að verki á einhverju stigi. Þetta eru vinir og kunningjar
Brechts, einkum rithöfundar, tónskáld og leikhúsfólk, en einnig heimspek-
ingar og vísindamenn. I rauninni er um það að ræða að Brecht stofnar til
vinnu af öðru tagi en að jafnaði einkennir rithöfundarstarfið, nokkurskonar
hópvinnu undir eigin leikstjórn. Þetta er þó fráleitt eina vinnuaðferðin við
samningu leikritanna.
Séu verk Brechts á annað borð einhvers virði skiptir í sjálfu sér ekki máli
fyrir lesanda eða áhorfanda hvort þau eru sögð vera eftir Brecht, „Brecht",
eða Brecht og kompaní. Það er hinsvegar sjálfsögð skylda fræðimanna að
hafa jafnan það sem sannara reynist. Og enginn fræðimaður sem kunnugur
er verkum Brechts í heild, vinnulagi hans og mismunandi gerðum verkanna
á vinnslustigi hefur tekið undir þá kenningu Fuegis að verkin frá þriðja ára-
tugnum séu að mestu eftir Elísabetu Hauptmann en frá fjórða áratugnum
eftir Margréti Steffin. Af kenningunni leiðir reyndar tvær spurningar: Lægi
fyrir svipað höfundarverk að magni og gæðum ef Brecht hefði ekki komið
þar nærri? Lægi slíkt höfundarverk fyrir ef samverkakonurnar hefðu ekki
komið að því? Ég tel að svarið við fyrri spurningunni sé augljósara en svo að
það þurfi að ræða. Við þeirri seinni er svarið ekki jafn ótvírætt. Þó má telja
næsta víst að þá lægi eitthvað minna eftir Brecht, en reyndar má benda á það
að hann hafði þegar samið svosem fimmtung verka sinna áður en hann
kynntist Elísabetu Hauptmann, fyrstu samstarfskonu sinni, 26 ára gamall.
Hvort gæðin hefðu orðið minni skal ósagt látið, en þó er ekkert sem bendir
beinlínis til þess. í nafni sannleikans verður að minna á svo augljósa stað-
reynd sem þá að konurnar þrjár sem mest unnu með Brecht voru snöggtum
lakari rithöfundar en hann, þó allar væru þær bráðgáfaðar og fengjust allar
sjálfar við skriftir. (Danska leikkonan Rut Berlau var reyndar óskrifandi á
38
www.mm.is
TMM 1998:4