Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 100

KJARTAN ÁRNASON
Þrjár lifandi verur eru kynntar til sögu strax í upphafi ljóðsins: mælandi þess,
tréð og konan í lífi mælandans. Öll eru þau snert af vorinu, augu konunnar
lýsa einsog dularfull stjarna og þarmeð er ljóðið komið útí himingeiminn.
En jarðtengingu er haldið með gamalli póstlest sem fer um landið með koff-
ortin full af pósti. Fólk finnur lyktina af snjónum meðan hann dvelur
skamma hríð á götum borgarinnar áður en regnið skolar honum burt. Póst-
lestin sögulega gefur vorinu mannlegt yfirbragð, það ferðast með hægð um
strendur og íjöll og dreifir af byrði sinni til landsmanna.
í ljóðinu eru tvær árstíðir, vetur og vor, þær eru samtímis á ferð einsog títt
er í þessu landi. Það ríkir gáski í ljóðinu yfir þeim umskiftum að nú virðist
vorið ætla að hafa yfirhöndina og lífið sem fram kemur, alltfrá hestunum í
póstlestinni til mælandans, er hvarvetna greinanlegt. Eftilvill má heimfæra
þær sviftingar sem eiga sér stað í veðrinu uppá sálarlíf mannanna endaþótt
„árstíðaskifti“ þeirra séu ekki með jafn reglubundnum hætti og gengur og
gerist í náttúrunni. Menn skifta skapi á augabragði og það sama á við um
veðrið á norðlægum breiddargráðum þótt íyrirvarinn í sjálfri náttúrunni sé
oftast ofurlítið lengri.
Á þennan hátt má túlka breytingu á árstíð ljóðsins sem mannleg sinna-
skifti. í umræddu ljóði er breytingin jákvæð: vorið boðar líf eftir kyrrstöðu
og íhugun vetrarins. Vorið er á sama tíma boðberi umskifta. I venjulegu ár-
ferði vitum við í höfuðdráttum hver þessi umskifti eru en öðru máli gegnir
um það sem snýr að eðli mannsins. Þar gilda aðrar og mun margbrotnari að-
stæður en í náttúrunni einsog þær bókmenntir sem við þekkjum eru til vitn-
is um. í ljóðum Jóhanns hefur nánast verið aukaatriði hvar land er staðsett
eða hvað það heitir. Landið er leikvangur þarsem atvikum í lífi mannsins og
högum hans er stillt saman samkvæmt gildum eða ógildum leikreglum. I
þessum skilningi er Jóhann ekki þjóðlegt skáld, það er að segja: landið og
náttúran eru ekki notuð til að ýta undir þjóðerniskennd þótt oft sé umhverf-
ið afar íslenskt, skoðun skáldsins með tilliti til þjóðerniskenndar er ekki tjáð
sérstaklega í ljóðum þess. Alþjóðasýnin sem hinsvegar má lesa úr ljóðunum
er enda ekki reist á tiltekinni hugmyndafræði heldur er hún tjáð útfrá sjálfri
manneskjunni. Með þessu móti eru ljóð Jóhanns fýrst og fremst tengd
manninum, hugsunum hans og tilfinningum. Alþjóðasýn og þjóðernis-
kennd er ekki teflt saman sem andstæðum í bókum skáldsins, þetta tvennt
kemur raunar hvergi beinlínis til tals - það er umfram annað maðurinn og líf
hans sem til umræðu eru.
98
www.mm.is
TMM 1998:4