Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Page 118

KRISTJÁN KRISTJÁNSSON
nýaldar.30 Ég á enn eftir að sjá slíkt rit sem rekur sögu módernískrar heim-
speki frá síðustu aldamótum þegar einhver straumhvörf hafi átt sér stað sem
skipti leiðum með öllu á undan og eftir - eins og algengt er í listasögu. Það
var nú lítið annað en þetta sem ég átti við með því að „módernískur" væri
ekkert töfraorð í hefðbundinni heimspeki, eins og það virðist vera í popp-
heimspekinni.
Ég verð hins vegar að játa upp á mig vissa hugmyndasögulega ónákvæmni
eða óskhyggju sem á nokkrum stöðum skín í gegnum greinaflokkinn. En það
var ekki Gunnar Páll Árnason sem benti mér á hana heldur Stefán Snævarr.31
Gagnrýni Stefáns er á allt öðrum nótum en Gunnars enda lítur hann á mig
sem vopnabróður í varðliði skynseminnar fremur en fjandmann. Hann telur
þó að ég stafi um of að því að „meginlandsspekingar séu vangefnir óvinir
viskunnar“ og að póstmódernismi hafi ekki náð að soramarka bresk-banda-
ríska „greiningarsinna", þrátt fyrir ýmis dæmi sem Stefán rekur um hið
gagnstæða. Nú fer því að vísu fjarri að ég hafi viljað forkasta allri megin-
landsheimspeki, enda hef ég þegar svarað þeirri ásökun til hlítar (KK-2, c).
Hitt er sönnu nær að ég hef átt fullbágt með að nefna þá spekinga
„analýtíska“ er hafna hefðbundinni hugsjón heimspekinnar, sannleiksleit-
inni, og gera grín að vísindalegri aðferðafræði. En þá má réttilega saka mig
um að gefa mér sem forsendu niðurstöðuna sem sanna átti, það er skilgreina
„analýtíska heimspeki“ svo þröngt að allar póstmódernískar tilhneigingar
falli fyrirfram utan hennar. Stefán kemur við þau kaun mín með ýmsum
sannfærandi dæmum.
Ég sný þó ekki aftur með að í skrifum analýtískra heimspekinga (jafnvel
flestra þeirra hlaðstiklara sem Stefán nefnir) er einatt viss andi sem sker þá
frá póstmódernistum: Það er trúin á að ein greining vandamáls eða ein lýsing
veruleikans geti verið betri en önnur samkvæmt einhverjum röklegum
mælikvörðum og að hefðbundin rökfræði ljái okkur tæki til að komast að
óyggjandi niðurstöðum. Þessu hafna póstmódernistar; og margir hinna
hörðustu þeirra hafna beint eða óbeint ekki bara samsvörunar- heldur einnig
samkvœmniskenningu um sannleikann: líta á hverja setningu sem röklega
óháða öðrum og á upplifun okkar af heiminum sem röð ótengdra augna-
blika. Þar fyrir utan er svo hinn dæmigerði póstmóderníski stílsmáti gjöró-
líkur hinum analýtíska; ég ber ekki skýrleik Kuhns eða Quines saman við
loðmullu Lyotards og Baudrillards (að minnsta kosti í enskum þýðingum).
En þetta breytir engu um að til eru heimspekingar sem við hljótum af ýms-
um ástæðum að líta á sem analýtíska og sem við höfum jafngóðar ástæður til
að skilgreina sem póstmóderníska. Eikin er þannig ekki án kvista og eru Ror-
ty (sjá 2.3) og Feyerabend þar ef til vill gleggstu dæmin. Því skal ég glaður
draga ögn í land frammi fyrir Stefáni - þó að ég hafi að vísu aldrei sagt meira
116
www.mm.is
TMM 1998:4