Tímarit Máls og menningar - 01.12.1998, Blaðsíða 123

LEIÐINLEGT ER M YRKRIÐ
Rawls - og þá aftur í Gordon Graham ef Gunnar Páll treystir mér ekki - er
þetta venjulega orðað svo að Rawls hafi nú kannast við að grunnur réttlætis-
kenningar hans sé ekki annar en „skörun grundvallarskoðana í vestrænum
samfélögum“. Ekki sé unnt að fella neina hlutlæga dóma um réttlæti og
ranglæti í annars konar samfélögum í fortíð eða nútíð. Þar með hafi réttlæt-
ishugtak Rawls heldur ekkert almennt gildi; það dragi aðeins saman og
skerpi kjarnann í hugtaki þeirra sem fyrirfram eru meira eða minna sam-
mála honum.45 Trúi Gunnar Páll ekki heldur Gordon Graham þá skal ég
vitna orðrétt í Rawls sjálfan, og ekki neina skoska eða akureyrska túlkun á
honum:
Whether justice as fairness can be extended to a general political
conception for different kinds of societies existing under different hi-
storical and social conditions, or whether it can be extended to a
general moral conception, or a significant part thereof, are altogether
separate questions. I avoid prejudging these larger questions one way
or another.46
Ég er ekki einn um að hafa lýst yfir sárum vonbrigðum með að Rawls hafi lagt
til hliðar vonina um almennt og alþjóðlegt siðferði og hallast á sveif með af-
stæðishyggju. Sama ramakvein hefur heyrst frá flestum heimspekideildum
vestrænna háskóla. Ekki hefur heldur bætt úr skák bakkaklór Rawls í nýlegri
og fjölræddri ritgerð hans um „lög þjóðanna".47 Rawls lýsir þar alþjóðlegum
réttlætissáttmála fulltrúa lýðræðisríkja sem hittast „undir fávísisfeldi", eins
og „öldungarnir" þegar hin upphaflega réttlætiskenning hans varð til. Að
þeim sáttmála gjörðum munu hugsanlega standa utangarðs nokkur
gerræðisríki sem kúga þegna sína og ógna nágrönnum. Þau eru þá óalandi og
óferjandi og má umgangast eins og útlaga. En lýðræðisríkin hljóta hins vegar
að rétta sáttarhönd að öðrum ríkjum, sem eru ólýðrœðisleg en „vel skipuð“:
hafa fyrir kjölfestu einhverja lífsskoðun sem þegnarnir trúa á (þó að hún sé
umdeild annars staðar), tryggja grundvallarmannréttindi, til dæmis lausn
undan þrældómi og nauðungarvinnu, og njóta almenns samþykkis íbú-
anna. Engu skiptir þó að þessi „vel skipuðu" ríki virði ekki hugsunar- og
málfrelsi, bjóði ekki upp á kosningarétt og haldi að fólki, í skólum og fjöl-
miðlum, einhverri heimspeki sem okkur Vesturlandabúum er á móti skapi
(dettur nokkrum í hug Kína?). Svo lengi sem þau abbast ekki upp á aðra ber
okkur að veita þeim aðild að ríkjasáttmálanum og láta hjá líða að gagnrýna
þau á opinberum, alþjóðlegum vettvangi. Við í lýðræðisríkjunum höfum
enda, þegar öllu er á botninn hvolft, engan einkarétt á heimspekilegum eða
vísindalegum sannleika.
Skilur nú einhver hvað ég á við þegar ég tala um að skilin milli frjálslyndrar
TMM 1998:4 www.mm.is 121
L