Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 11

11
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
ungar eru flognir og þá til að safna
fæðuleifum.
Eftirtaldar gagnaraðir fyrir rjúpu
og fálka eru hér til skoðunar:
1. Veginn meðalþéttleiki óðals-
karra á talningasvæðum10,15 (óbirt
gögn eftir 2004). Umfang varplanda
rjúpunnar var mælt af gróðurkorti18
og því skipt í tvo hluta með tilliti
til þéttleika rjúpna, þ.e. móa með
mikinn þéttleika (391 km2) og móa
með lítinn þéttleika (2770 km2). Tvö
talningasvæðanna tilheyrðu fyrri
flokknum og fjögur þeim seinni.
Innan búsvæða var reiknaður meðal-
þéttleiki og heildarþéttleikinn var
veginn miðað við stærð búsvæð-
anna tveggja.10
2. Aldurshlutföll í varpstofni
rjúpu15 (óbirt gögn).
3. Aldurshlutföll rjúpu síðsum-
ars15 (óbirt gögn).
4. Stofnstærð óðalsbundinna
fálka að vori á fálkarannsóknasvæð-
inu. Hér er gert ráð fyrir að öll
óðul í ábúð séu setin af pörum og
stofnstærð því 2 × óðul í ábúð10
(óbirt gögn).
5. Fjöldi fleygra fálkaunga síð-
sumars10 (óbirt gögn).
6. Hlutfall rjúpu í fæðu fálka10
(óbirt gögn).
Þessi gögn eru notuð til að rann-
saka bæði stofn- og atferlissvörun
fálka við stofnbreytingum rjúpunn-
ar. Atferlissvörunin er fengin með
því að reikna fjölda fugla sem fálkar
drápu á varptíma (111 dagar frá upp-
hafi tilhugalífs uns ungar eru flognir
úr hreiðri). Um þá útreikninga og
þær forsendur sem þeir hvíla á er
vísað í grein Ólafs K. Nielsens.10
Niðurstöður
Stofnbreytingar rjúpu
Rjúpnastofninn reis og hneig á
rannsóknatímanum (3. mynd).
Greinileg hámörk voru 1986, 1998
og 2005. Munur á mesta og minnsta
þéttleika var um 5-faldur. Ef við
gefum okkur að árið 1981 hafi verið
fyrsta árið í uppsveiflu þá tók fyrsta
sveiflan 14 ár, úr uppsveiflu 1981 í
botn 1994. Á sama hátt tók sveifla
númer tvö níu ár (1995−2003). Nú
ríkir þriðja skeiðið frá 1981, en
þessi sveifla hófst árið 2004 og er
verulega frábrugðin hinum tveimur,
meðal annars fyrir það hversu stutt-
ur vaxtartími stofnsins var, aðeins
tvö ár, og eins hversu hraður vöxt-
urinn var á milli ára.
Gerð var tímaraðagreining á
talningagögnunum. Sjálffylgni-
greining (e. autocorrelation) á röð-
inni gefur kósínuslaga bylgju sem
fjarar út, það fæst neikvæð fylgni
þegar röðunum er hnikað hálfa
sveifluvídd (4−6 ár) og jákvæð
þegar hnikið nemur heilli sveiflu.
Það hvernig sjálffylgnin fjarar út
eftir því sem lengra líður frá end-
urspeglar bæði stutta gagnaröð
og að sveiflutíminn er ekki alltaf
sá sami.
Nú er það svo að sjálffylgnistuð-
ullinn á milli áranna t0 og t.d. t+5
endurspeglar ekki bara fylgni árs-
ins t+5 við t0 heldur líka fylgni t+5
við öll önnur ár þar á milli. Hlut-
fylgnigreining (e. partial autocorrela-
tion) upphefur þessi hrif og endur-
speglar fylgni tveggja ára, eins og
hér t.d. t0 og t+5. Niðurstöður hlut-
fylgnigreiningar á gagnaröðinni
gáfu marktækt neikvætt samband
við t+2 (4. mynd). Það koma með
öðrum orðum fram neikvæð tengsl
rjúpnafjölda í ár og fjöldans eftir
tvö ár, og það er mikilvægt að hafa
í huga þegar við skoðum tengsl við
breytingar á stofnstærð fálka hér
á eftir.
1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010
1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
K
ar
ra
r á
fe
rk
m
. −
C
oc
ks
p
er
k
m
s
q.
3. mynd. Stofnbreytingar rjúpu á Norðausturlandi 1981−2007. − Population change of
Rock Ptarmigan in north-east Iceland 1981−2007.
4. mynd. Fall hlutfylgnigreiningar gagna-
raðar um þéttleika rjúpna á Norðaustur-
landi 1981−2007. − Partial autocorrelation
function for Rock Ptarmigan density in
north-east Iceland 1981−2007.
-1,0 -0,5 0,0 0,5 1,0
Fylgni − Correlation
15
14
13
12
11
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
H
ni
k
−
La
g
Fylgni −
79 1-4#loka.indd 11 4/14/10 8:48:17 PM