Náttúrufræðingurinn - 2010, Síða 24

Náttúrufræðingurinn
24
Gildi fjörunnar – aðrar nytjar
Í þessu stutta yfirliti hirði ég ekki
um að ræða ýmsar aðrar nytjar
sem maðurinn hefur af fjörunni, t.d.
fjörubeit eða kræklingatekju, enda
þessu gerð góð skil í öðrum ritum
(sjá einkum Lúðvík Kristjánsson42).
Þessar nytjar hafa margar minnkað
á undanförum áratugum.
Aðsteðjandi hættur í
íslenskum fjörum
Þangtekja
Þang- og þaratekja hefur verið
stunduð á Breiðafirði í áratugi án
þess að nokkrar rannsóknir á áhrif-
um hennar hafi verið gerðar. Þó
hefur verið athugað hversu langt
má líða milli slátta á hverju svæði til
þess að viðunandi uppskera náist. Í
fjörunni er fyrst og fremst sóst eft-
ir klóþangi (Ascophyllum nodosum).
Yfirleitt er slegið með sérstökum
prömmum og reynt að taka aðeins
efsta hluta klóþangsplantnanna, þar
sem þær rísa upp eins og runnar
á flóðinu. Eykur þetta líkur á til-
tölulega hröðum endurvexti, þótt
klóþangið sé mjög hægvaxta planta.
Vegna þess hversu yfirborð fjör-
unnar er oft óslétt má þó búast við
að sums staðar sé slegið fast niður
við festu þangsins. Á klóþanginu
situr urmull dýra og þau sem lenda
í afskurðinum eru dauðadæmd. En
hver skyldi fjöldi þessara dýra vera?
Ég hef tekið saman upplýsingar
um algengustu dýrin sem sitja á
þangi, á stöðvum þar sem klóþang
var ríkjandi, og hef notað til þess
gögn frá norðanverðum Breiðafirði
og Vestfjörðum. Dýrin voru tal-
in og greind og klóþangið ásamt
ásætunni þangskeggi (Polysiphonia
lanosa) votvigtað. Árleg uppskera
þangverksmiðjunar á Reykhólum
er um 15.000 tonn að meðaltali, skv.
upplýsingum frá Thorverk hf. í
febrúar 2005. Niðurstöðurnar benda
til þess að um geti verið að ræða yfir
10 milljarða mæruskelja (Cyamium
minutum), nálægt 5 milljörðum
mærudoppa (Skeneopsis planorbis),
yfir 5 milljarða doppa (Littorina spp.,
aðallega þangdoppa, L. obtusata)
og tæplega milljarð marflóa (Gam-
marus spp.) á 15.000 tonnum þangs
(1. tafla). Fjöldi smærri tegunda
sem ekki voru kannaðar, eins og
t.d. botnlægra krabbaflóa (Harpac-
ticoida), er eflaust margfaldur á við
þetta. Ósagt skal látið hversu stór
skörð þessi afföll höggva í heildar-
stofna tegundanna, en hætt er við
því að staðbundið hafi þessi afföll
neikvæð áhrif á uppeldisstöðvar
æðarfugla38 og á lífsafkomu ýmissa
annarra dýra, einkum fugla og
fiskaseiða, sem sækja fæðu í fjör-
una. Nokkrar rannsóknir hafa farið
fram erlendis á áhrifum þangskurð-
ar á annað lífríki, og eru niðurstöður
stundum misvísandi43,44 en oft eru
áhrifin talsverð.45,46
Stíflun fjarða og lóna
Víða má stytta leið með lagningu
vega yfir grunna firði og lón og á
slíkum vegum eru oft stuttar brýr
(því styttri, því minni kostnaður).
Fyrsti fjörðurinn sem þannig var
stíflaður var Hraunsfjörður á Snæ-
fellsnesi, við Mjósund, og gerðist það
í tveimur áföngum, 1961 og 1987.47
Lítið var vitað um ástand fjarðarins
fyrir fyrri stíflun, en bændum ber
saman um að innan við stífluna hafi
verið víðáttumiklar leirur sem komu
Tegundir – Species Milljarðar/15.000 tonn – Billions / 15.000 ton
Mæruskel (Cyamium minutum) 11,1
Mærudoppa (Skeneopsis planorbis) 4,8
Ánar (Oligochaeta) 3,1
Þráðormar (Nematoda) 2,6
Doppur, ógreindar (Littorina spp.) 2,3
Rykmý, lirfur (Chironomidae) 2,0
Baugasnotra (Onoba aculeus) 2,0
Þangdoppa (Littorina obtusata) 1,6
Fjörulýs, ógreindar (Jaera spp.) 1,3
Klettadoppa (Littorina saxatilis) 1,0
Mottumaðkur (Fabricia sabella) 0,6
Fjöruflær, ógreindar (Gammarus spp.) 0,3
Gljásilfri (Margarites helicinus) 0,3
Fjörufló (Gammarus oceanicus) 0,2
Þangfló (Hyale nilssoni) 0,2
Nákuðungur (Nucella lapillus) 0,2
Ránarögn (Omalogyra atomus) 0,1
Kúfstrútur (Lacuna pallidula) 0,1
Þangstrútur (Lacuna vincta) 0,1
Fjörulús (Jaera albifrons) 0,1
Burstaormur (Nainereis quadricuspida) 0,1
Þanglús (Idotea granulosa) 0,1
Fjörufló (Gammarus obtusatus) 0,1
Burstaormur (Capitella capitata) 0,1
Fjörulús (Jaera prehirsuta) 0,1
1. tafla. Áætlaður fjöldi algengustu fjörudýra í milljörðum í 15.000 t af þangi, aðallega
klóþangi Ascophyllum nodosum. – Estimated number of common intertidal animals
in billions (milliards, 109) per 15.000 tons of seaweed, principally knotted wrack Asco-
phyllum nodosum.
79 1-4#loka.indd 24 4/14/10 8:48:47 PM