Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 69

69
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
2 Í enska textanum segir orðrétt: urgent national interest. Sjá nánar 5. mgr. 2. gr.
og 2. mgr. 4. gr.
3 Resolution VIII.20 on Articles 2.5 and 4.2 of the Convention. General guidance
for interpreting “urgent national interests” under Article 2.5 of the Convention
and considering compensation under Article 4.2. Sjá einnig skráningu í
Conference of the Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Valencia,
Spain, 18-26 November 2002. Ályktunin ásamt fylgiskjali er aðgengileg á
http://www.ramsar.org/res/key_res_viii_20_e.htm.
4 Sjá nánar 1. mgr. 2. gr. og 1. og 3.–5. mgr. 4. gr. samningsins.
5 Sbr. nánar 3. mgr. 2. gr. samningsins.
6 Sjá nánar 6. mgr. 2. gr. og 1. mgr. 3. gr. Ramsarsamningsins. Þess má geta að
innihald hugtaksins skynsamleg nýting hefur tekið breytingum í tímans rás.
Samningsaðilar skilgreina það nú á grundvelli vistkerfisnálgunar (á ensku:
ecosystem approach), skilgreindra vatnasviða (á ensku: river basin approach) og
sjálfbærrar þróunar. Sjá nánar: Resolution IX.1 on additional scientific and techni-
cal guidance for implementing the Ramsar wise use concept. Conference of the
Contracting Parties to the Convention on Wetlands, Kampala, Uganda, 8-15
November 2005. Meginatriði ályktunarinnar eru aðgengileg á http://www.
ramsar.org/res/key_res_ix_01_e.htm.
7 Á ensku oft nefnd buffer zones, sbr. lið 3 í fylgiskjali með ályktun aðila VIII.20,
og einnig Alþjóðlegar viðmiðanir um þjóðgarða og friðlýst svæði, The World
Conservatin Union, IUCN, Gland, 1994, bls. 13, eða adjacent areas, sem virðist
aðeins víðtækara hugtak, sjá t.d. lið (e) í 8. gr. samnings um líffræðilega fjöl-
breytni frá 1992, auglýsing í C-deild Stjórnartíðinda nr. 11/1995.
8 Sjá til skýringar t.d. dóm Hæstaréttar, Hrd. 2000, bls. 1621 (mál nr. 15/2000),
Stjörnugrísmálið fyrra.
verndað með sérstökum lögum nr.
36/1974 um verndun Mývatns og
Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu en þau
voru leyst af hólmi með lögum nr.
97/2004 um verndun Mývatns og
Laxár í Suður-Þingeyjarsýslu. Tvö
önnur íslensk votlendissvæði hafa
verið viðurkennd sem Ramsarsvæði;
Þjórsárver, samþykkt 20. mars 1990,
og Grunnafjörður, samþykktur 24.
júní 1996. Þjórsárver voru fyrst frið-
lýst í samræmi við þágildandi lög
nr. 47/1971 um náttúruvernd, sbr.
auglýsingu nr. 753/1981 í B-deild
Stjórnartíðinda um friðland í Þjórs-
árverum, og síðar með auglýsingu
nr. 507/1987 í B-deild Stjórnartíð-
inda um friðland í Þjórsárverum
sem leysti fyrri auglýsinguna af
hólmi. Grunnafjörður var friðlýstur
samkvæmt auglýsingu nr. 548/1994
í B-deild Stjórnartíðinda, einnig á
grundvelli laga nr. 47/1971 um nátt-
úruvernd. Engin framangreindra
réttarheimilda íslensks réttar inni-
heldur reglur um hvort eða hvernig
mörkum friðlanda, þ.m.t. Ramsar-
svæða, verði breytt eða þau felld
niður, né heldur á hvaða forsendum
slíkar breytingar verði gerðar og
er það miður. Þarafleiðandi gilda
meginreglur íslensks réttar.
Markmið og afmörkun
efnis
Markmið greinarinnar er að kynna
nokkur sjónarmið eða viðmið (á
ensku: criteria) sem mögulegt er
að leggja til grundvallar við mat
á brýnum þjóðhagsmunum2 eins og
það er orðað í íslenskri þýðingu
Ramsarsamningsins. Þetta eru þeir
hagsmunir sem samningurinn við-
urkennir að geti réttlætt breytingar
eða niðurfellingu á mörkum Ramsar-
svæða. Eftir því sem best er vitað
hefur ekki reynt á þessi atriði hér á
landi. Þess vegna verður í greininni
fjallað um friðlýst svæði almennt
en þó með áherslu á Ramsarsvæði.
Greinin er þannig uppbyggð að
fyrst verður helstu skuldbindingum
samningsaðila samkvæmt Ramsar-
samningnum lýst. Þar á eftir verður
fjallað um ályktun samningsaðila
nr. VIII.20 frá 2002 um 5. mgr. 2. gr.
og 2. mgr. 4. gr. samningsins og efni
fylgiskjals hennar.3 Því næst verður
gerð grein fyrir breytingum á gildis-
sviði laga nr. 97/2004 um verndun
Mývatns og Laxár í Suður-Þingeyjar-
sýslu og í kjölfarið verða nefnd
nokkur dæmi úr réttarframkvæmd
hér á landi. Að því loknu verður
stutt umræða og lokaorð.
Helstu skuldbindingar
Mikilvægasta skuldbinding Ramsar-
samningsins felst í því að samnings-
aðilar, hver á sínu yfirráðasvæði,
skilgreina formlega og nákvæmlega
votlendissvæði, sem oft eru kölluð
Ramsarsvæði. Samningsaðilum ber
jafnframt að vernda svæðin, hafa
eftirlit með þeim og stunda á þeim
rannsóknir, þ.m.t. rannsóknir á líf-
fræðilegri fjölbreytni þeirra. Jafn-
framt ber samningsaðilum að stuðla
að aukningu votlendisfugla á svæð-
unum.4 Tekið er fram í samningnum
að skráning votlendis samkvæmt
reglum hans raski ekki óskoruðum
fullveldisrétti viðkomandi ríkis hvað
varðar landsvæðið þar sem votlend-
ið er.5 Þetta ber að túlka þannig að
þótt ríki hafi áfram óskoraðan full-
veldisrétt hvað varðar landsvæðið
ber því að neyta réttarins í samræmi
við þær þjóðréttarlegu skuldbind-
ingar sem það hefur undirgengist
með aðild að Ramsarsamningnum.
Af þessu leiðir einnig að viðkomandi
ríki þarf að tryggja að eiginleikum
Ramsarsvæða og stofnum votlendis-
fugla sé ekki stefnt í tvísýnu. Mikil-
vægast í þessu sambandi er að beita
stjórnunar- og verndunaraðgerðum
sem byggjast á skynsamlegri nýtingu
(á ensku: wise use).6 Oftast verður
þetta einvörðungu tryggt með sér-
stakri lagasetningu sem miðar að
því að takmarka framkvæmdir á
viðkomandi votlendissvæði eða á
aðlægum svæðum þess7 og með
lagaákvæðum sem miða að því að
vernda og, eftir atvikum, friða alfar-
ið ákveðna stofna votlendisfugla.
Það sem liggur hér að baki er mat
á þeim hagsmunum sem í húfi eru,
annars vegar langtíma umhverfis-
og náttúruverndarhagsmunum og
hins vegar skammtímahagsmunum
þeirra sem stunda tiltekna atvinnu-
starfsemi eða landnýtingu á við-
komandi svæði eða aðlægum svæð-
um. Ef réttarstaðan á Íslandi er sett
í brennidepil, þá njóta síðargreindu
hagsmunirnir einvörðungu stjórn-
arskrárverndar.8 Af þessu leiðir að
almenn löggjöf, sem ætlað er að
vernda Ramsarsvæði og stofna vot-
lendisfugla, verður að vera skýr
hvað verndarhagsmuni varðar – og
jafnframt innihalda nákvæm viðmið
sem tengjast þeim og endurspegla
þá – svo að þeir sem taka ákvarðanir
samkvæmt viðkomandi lögum hafi
upplýsingar um hvaða sjónarmið
eigi að leggja til grundvallar ákvarð-
anatöku hverju sinni. Þetta tryggir
aukin gæði ákvarðana og þar með
verndun votlendissvæða þegar til
lengri tíma er litið og stuðlar jafn-
framt að fyrirsjáanleika og réttar-
öryggi. Samningsaðilar hafa rétt til
þess að bæta votlendissvæðum á
Ramsarskrána, færa út mörk þeirra,
breyta þeim eða fella niður með öllu
ef brýnir þjóhagsmunir krefjast slíkra
79 1-4#loka.indd 69 4/14/10 8:50:31 PM