Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 78

Náttúrufræðingurinn
78
að haga búsvæðavernd fyrir þenn-
an hóp fugla. Að jafnaði er t.d.
þrisvar til fimm sinnum vænlegra
að varðveita votlendi af tiltekinni
stærð á Suðurlandi eða Norðurlandi
en á Vesturlandi eða Austurlandi.
Áhugavert er að velta fyrir sér af
hverju þessi munur milli landshluta
er á þéttleika vaðfugla í votlendi.
Líklega er um að ræða grundvall-
armun á frjósemi lands sem skilar
sér upp í gegnum fæðukeðjur og
hefur áhrif á fæðuframboð mófugla
og þar með hversu algengir þeir eru.
Vaðfuglaríkustu votlendissvæðin
eiga það sameiginlegt að landslag
þeirra er mótað af nálægð við stór-
fljót, t.d. Þjórsá, Ölfusá, Héraðsvötn,
Eyjafjarðará, Svarfaðardalsá, Laxá í
Aðaldal og Jökulsá á Fjöllum. Flest
eru þessi svæði flæðimýrar eða dal-
botnamýrar (eða áreyrar, sjá aftar)
sem væntanlega hafa mikið gegn-
umstreymi af steinefnaríku vatni. Þá
er líklegt að áhrifa áfoks og nálægð-
ar við gosbelti (t.d. öskufalls) gæti
síður á Austurlandi og Vesturlandi
þar sem þéttleiki vaðfugla í votlendi
er minni. Þá er sýrustig jarðvegs
almennt hærra sunnan lands og
norðan en fyrir vestan og austan31
en algeng fæðudýr vaðfugla, t.d.
ánamaðkar þrífast illa í súrum jarð-
vegi.32 Áfok virðist halda sýrustigi
nokkuð uppi31,32 en það gæti verið
meðal þeirra þátta sem skýra það
mynstur sem hér er lýst í þéttleika
vaðfugla. Þörf er á ítarlegri rann-
sóknum á sambandi landshátta eins
og jarðvegsgerðar og vatnafars við
fjölbreytni og lífmagn fugla til að
skýra þetta betur. Við þetta má bæta
að hlutfall kolefnis og niturs (C/N),
sem oft er notað sem mælikvarði á
frjósemi jarðvegs t.d. 34 (lægra hlutfall
= meiri frjósemi), er hærra í flóamýr-
um og útkjálkamýrum eins og þeim
sem eru ríkjandi á Austurlandi og
Vesturlandi en í flæðimýrum og
dalbotnamýrum sem eru algengar
um sunnan- og norðanvert landið
(Hlynur Óskarsson, munnl. uppl.).
Hér má nefna fremur sjaldgæfa
og staðbundna landgerð sem yfir-
leitt ætti að flokkast sem votlendi.
Þetta eru grónar áreyrar en þær eru
algengastar meðfram stærri jökul-
ám. Jökulár sem ekki er stýrt (t.d.
með vatnsmiðlunum eða flóðgörð-
um) eiga það til að flæmast á eyr-
um og rjúfa gróðurframvindu. Al-
gengt framvindustig á áreyrum eru
hrossanálarflesjur, oft með víðirunn-
um (Salix) og vatnskílum. Þetta
búsvæði virðist henta afskaplega
vel fyrir spóa og má færa fyrir því
rök að stór hluti heimsstofns spóa
verpi á þessu búsvæði á Íslandi.7,26
Mikill landshlutamunur er á fram-
boði gróinna áreyra en þær eru
umfangsmestar á Suðurlandi, svo
sem í Skaftafellssýslum og meðfram
Markarfljóti og Þjórsá, við Öxarfjörð
og á Úthéraði. Rannsóknir erlendis
sýna að stýring jökuláa getur ger-
breytt gróðurframvindu á áreyrum
og því sérstæða dýralífi sem þar
finnst við hinar óstöðugu aðstæð-
ur.35,36,37 Í samhengi við landshluta-
bundinn mun á þéttleika er fróðlegt
að velta fyrir sér tegundafjölbreytni
vaðfugla í votlendi. Fyrst má spyrja
hvort þéttleiki vaðfugla og tegunda-
fjölbreytni haldist í hendur. Eru það
sömu votlendisblettir sem hafa bæði
fleiri tegundir og meiri heildarþétt-
leika vaðfugla? Ef algengustu vað-
fuglategundir svara þéttleika eigin
tegundar og annarra á svipaðan hátt
og ef búsvæðasérhæfing einstakra
tegunda er ekki mjög áberandi, má
búast við að þéttleiki aukist jafnhratt
og fjöldi tegunda. Sú er einmitt raun-
in (2. mynd), en þéttleiki vaðfugla í
votlendi eykst í beinu hlutfalli við
fjölda tegunda á því bili tegunda-
fjölda sem hér var mælt. Það eru því
sömu votlendisblettir sem hafa bæði
fleiri tegundir og meiri heildarþétt-
leika vaðfugla. Að ofan kom í ljós að
ekki var munur á þéttleika vaðfugla
í hrísmýrum og starmýrum heldur
fremur landshlutabundinn munur á
þéttleika. En hvað með tegundafjöl-
breytni? Þó að tegundafjölbreytni
og heildarþéttleiki vaðfugla haldist
í hendur ef allir blettir eru skoð-
aðir saman, útilokar það ekki að
munur sé á tegundafjölbreytni eftir
* Tómas G. Gunnarsson o.fl. 2006.7 Þar má einnig sjá kort af staðsetningu mælipunkta.
– See Tómas G. Gunnarsson et al 2006 7 for details and a map with the sampling plot positions.
** SPSS 12.0.1
Landsvæði – Area Meðaltal (stfrv.) – Mean (st. dev.)
Fjöldi mælipunkta
– n
Austurland – East Iceland 0,54 (0,595) 22
Breiðafjörður – Breidafjordur 0,45 (0,522) 11
Faxaflói – Faxafloi 0,89 (0,894) 38
Norðausturland – North East Iceland 1,44 (1,424) 9
Norðurland – North Iceland 1,92 (1,801) 13
Suðurland – South Iceland 2,54 (3,555) 22
Alls – Total 115
1. tafla. Mat á þéttleika vaðfugla í votlendi (fuglar/ha) á helstu láglendissvæðum (undir
200 m y.s.). Beitt var punkttalningum*. Tveimur algengum hópum votlendis* var steypt
saman þar eð ekki reyndist munur á þéttleika vaðfugla milli þeirra (t = -0,14, P = 0,89,
frítölur = 113). Marktækur munur var á meðalþéttleika milli landshluta (F5,114 = 3,98,
P = 0,002). Minnstur var þéttleikinn á Austurlandi og Vesturlandi en meiri á Suður-
landi, Norðurlandi og Norðausturlandi. Beinn samanburður (LSD** post-hoc t-próf)
leiddi í ljós að þéttleiki vaðfugla á Suðurlandi og Norðurlandi var jafnan marktækt (mið-
að við P = 0,05) meiri en á Austurlandi og á báðum svæðunum á Vesturlandi, en Norð-
austurland var ekki marktækt frábrugðið öðrum svæðum. – Mean density (waders/ha) of
waders in wetlands in major lowland basins (under 200 m a.s.) around Iceland. Two
most common groups of wetlands*, marshes and dwarf-birch bogs, were grouped as there
was not a significant difference in density between them. There was, however, a signifi-
cant difference in density between areas; S-Iceland and N-Iceland had significantly
higher density than W-Iceland (Breidafjordur + Faxafloi) and E-Iceland. NE-Iceland was
intermediate.
79 1-4#loka.indd 78 4/14/10 8:50:42 PM