Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 131

131
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
hafa baðað sig í Grænavatnslækn-
um í Mývatnssveit um mitt sumar
árin 2000 og 2002 auk þess að hafa
fengið þar kláðabólur einhverjum
árum fyrir þann tíma (Ólafur K.
Nielsen, munnl. uppl.). Kemur það
ekki á óvart því hvergi á landinu eru
andfuglar algengari en í Mývatns-
sveit. Sundlirfur fuglablóðagða hafa
verið staðfestar þar í vatnabobbum
(1. tafla).
Fjölskyldugarðurinn
í Reykjavík
Tjörnin í Fjölskyldugarðinum í
Laugardal er gerð af mannahönd-
um og var fyrst fyllt vatni rétt
fyrir formlega opnun garðsins í
júní 1993. Vatnsdýpi er víðast hvar
um hálfur metri. Möl eða þunnt
leðjulag þekur botninn. Á sólrík-
um dögum fer vatnshiti oft yfir
20°C. Slý myndast í tjörninni þegar
líða tekur á sumar. Við gerð tjarn-
arinnar var útbúin grunn vaðlaug
og var hún hugsuð sem leiksvæði
fyrir börn. Veitt var í hana volgu
vatni og skeljasandur settur í botn-
inn. Eini snigillinn í tjörninni er
vatnabobbinn (R. peregra). Hann
lifir við kjöraðstæður, einstaklingar
í tjörninni verða óvenjustórir og
þéttleiki þeirra jafnan mikill þegar
líður á sumar.
Fyrstu tvö sumrin (1993 og 1994)
minnist starfsfólk þess ekki að hafa
heyrt talað um neitt óeðlilegt hjá
þeim sem notuðu vaðlaugina. Síð-
sumars árin 1995 og 1996 kvað
við annan tón því þá tilkynntu
áhyggjufullir foreldrar starfsfólki
garðsins um kláðabólur á fótum
barna sinna og voru bólurnar taldar
tengjast veru barnanna á svæðinu.
Sumarið 1997 bar enn meira á þess-
um útbrotunum en árin á undan.
Strax í ágúst fóru foreldrar að hafa
samband og grennslast fyrir um
mögulegar ástæður og fjölgaði fyr-
irspurnum eftir því sem leið á mán-
uðinn.42 Þáttaskil urðu þegar Jens
Magnússon heimilislæknir hvatti
heilbrigðisyfirvöld í borginni til að
láta gera dýrafræðilegar rannsóknir
í Fjölskyldugarðinum eftir að hafa
dag einn í byrjun september fengið
á stofu til sín fjögur börn sem öll
áttu það sammerkt að hafa dagana
á undan vaðið í tjörn Fjölskyldu-
garðsins. Héraðslæknirinn í Reykja-
vík hafði í framhaldinu samband að
Keldum og bentu lýsingar hans til
þess að um sundmannakláða gæti
verið að ræða. Eftir að sniglar úr
tjörninni höfðu verið rannsakaðir
var sú tilgáta staðfest. Skömmu síð-
ar var komið upp skilti við vaðtjörn-
ina sem útskýrði hvað þarna var á
ferðinni og varaði gesti við afleið-
ingum þess að vaða þar berfættir.
Nákvæmari skoðun staðfesti síðar
að þarna átti Trichobilharzia-lirfa í
hlut.7
Allt frá árinu 1997 hefur smit-
tíðni vatnabobba verið könnuð síð-
sumars í tjörn Fjölskyldugarðsins
(2. tafla). Meðalsmittíðnin er 1,2%.
Hæst mældist hún 1997 en þá fund-
ust sundlirfur í 7,9% sniglanna. Árin
2003 og 2004 fylgja fast á eftir en þá
mældust aðeins lægri gildi. Aftur á
móti var smittíðnin tiltölulega lág
(0,4%) árið 1998 þegar þúsundum
snigla var safnað í tengslum við
smittilraunir sem reynt var að gera
í Prag í Tékklandi. Þar átti að freista
þess að láta sundlirfurnar þroskast
í fullorðna orma þannig að unnt
yrði að greina tegundina. Lifandi
sniglar sem búið var að staðfesta
að væru smitaðir af sundlirfum
voru sendir utan og lirfunum gef-
inn kostur á því að smjúga inn um
sundfit stokkandarunga svipað og
gert hafði verið um árabil á rann-
sóknarstofunni í tilraunum með
nasaögðuna T. regenti. Endurteknar
tilraunir þetta ár reyndust árang-
urslausar, væntanlega vegna þess
að stokkönd var ekki réttur loka-
hýsill umræddrar blóðögðu. Eftir
á að hyggja er líklegt að þarna hafi
verið um að ræða Trichobilharzia
tegund sem algeng er í grágæsum á
Reykjavíkursvæðinu, tegund sem á
seinni árum hefur þráfaldlega fund-
ist í sniglum í Fjölskyldugarðinum
en lifir ekki í stokkönd.9,12
Árið eftir (1999) fundust engir
smitaðir sniglar í Fjölskyldugarð-
inum en næstu ár var þessum til-
raunum haldið áfram. Árið 2002
báru smittilraunirnar loks árangur
en þá þroskuðust nasaögður úr
sundlirfum snigla úr Fjölskyldu-
garðinum. Þegar það varð ljóst var
ákveðið að banna börnum alfarið að
vera berfætt í vaðlauginni.9,11,12 Árið
eftir var vaðtjörnin girt af og hefur
hún síðan verið lokuð.
2. tafla. Smittíðni vatnabobba Radix peregra af Trichobilharzia-sundlirfum í tjörn
Fjölskyldugarðsins í Reykjavík síðsumars/hausti á árunum 1997–2007. – Prevalence
of Trichobilharzia infections in Radix peregra from the wading pond of the Family
Park in Reykjavík during late summer 1997–2007.
Ár
– Year
Fjöldi athugaðra snigla
– Examined snails, n
Smittíðni (%)
– Prevalence of infection (%)
1997 162 7,9
1998 2.967 0,4
1999 3.520 0,0
2000 676 1,5
2001 976 3,8
2002 196 0,5
2003 217 6,9
2004 105 6,7
2005 87 1,1
2006 332 2,3
2007 131 2,3
Alls– Total 9.369
Meðaltal
– Average 1,2
79 1-4#loka.indd 131 4/14/10 8:52:19 PM