Náttúrufræðingurinn - 2010, Qupperneq 133

133
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
með mikil útbrot á fótum eftir hafa
vaðið í Botnsvatni. Síðar þennan
sama dag barst eftirfarandi tilkynn-
ing frá heilbrigðisfulltrúa staðarins
á þingeyska fréttamiðilinn www.
skarpur.is. „Fólk er varað við að
baða sig í Botnsvatni vegna hættu
á flóabiti sem getur valdið óþæg-
indum.“ Og samdægurs var komið
upp viðvörunarskilti við vatnið og
þeir sem þangað mættu hafa því
væntanlega flestir hætt við að fara
ofan í vatnið.
Tveimur vikum eftir að þetta
gerðist hafði Þorkell L. Þórarinsson,
forstöðumaður Náttúrustofu Norð-
austurlands, samband við skrásetj-
ara til að fá upplýsingar um sund-
mannakláða, sem hann taldi öllu
líklegri skýringu á útbrotunum en
flóabit. Ákveðið var að rannsaka
málið frekar. Varð að ráði að Nátt-
úrustofan hefði forgöngu um að afla
upplýsinga meðal heimamanna um
útbrot eftir vað- og baðferðir í Botns-
vatni. Einnig að safnað yrði vatna-
bobbum og þeir sendir höfundi
þannig að unnt yrði að kanna hvaða
sniglar væru í vatninu og hvort
þeir væru millihýslar fuglablóðagða.
Jafnframt skyldi fuglalíf svæðisins
kannað. Fljótlega bárust 104 snigl-
ar til rannsóknar, allt vatnabobbar
(R. peregra) og reyndist það vera
eini snigillinn í vatninu. Voru tíu
smitaðir af sundlirfum þannig að
tæplega fór á milli mála að það voru
sundlirfur fuglablóðagða sem ollu
útbrotunum.
Nokkrir brugðust við beiðni sem
sett var fram á vefsíðu Náttúrustof-
unnar 10. september 2004 þar sem
óskað var eftir upplýsingum um
sundmannakláða í Botnsvatni. Elstu
fregnirnar þetta árið voru frá lokum
júlímánaðar, þegar tvö börn fengu
útbrot á fætur eftir að hafa vaðið
í vatninu. Fram til 11. ágúst, þegar
áðurnefnt viðvörunarskilti var sett
upp og fólk hætti væntanlega að
mestu að vaða í Botnsvatni, bárust
upplýsingar um 19 börn og tvo full-
orðna sem höfðu farið ofan í vatnið.
Allir fengu í kjölfarið sundmanna-
kláða nema fjögurra ára stúlka, sem
hélt sig að sögn mest upp við land;
eldri systir hennar sem óð dýpra
fékk hins vegar fjöldann allan af
kláðabólum.
Móðir sem fór oft með börn að
Botnsvatni rifjaði það upp að árið
2001 fengu tvö börn hennar þar
nokkrar kláðabólur eftir að hafa
vaðið í vatninu. Tveimur árum síð-
ar kom fjölskyldan þangað aftur
ásamt tveimur öðrum börnum sem
voru þar í fyrsta sinn. Öll fengu
börnin sundmannakláða en útbrotin
urðu margfalt svæsnari og bólurnar
stærri hjá þeim sem komist höfðu í
kast við sundlirfurnar sumarið 2001.
Frásögnin bendir einnig til þess að
sundlirfur fuglablóðagða hafi verið
til staðar í Botnsvatni árið 2001, en
engar fregnir eru af sundmanna-
kláða þar fyrir þann tíma.
Sumarið 2005 var greinilega sama
uppi á teningnum við Botnsvatn
og árið áður. Þrátt fyrir skiltið við
vatnið virtu einhverjir það að vett-
ugi og uppskáru í kjölfarið sund-
mannakláða. Um miðjan ágúst var
safnað í vatninu 133 vatnabobbum
og reyndust 25 þeirra (19,5%) vera
með sundlirfur. Í byrjun september
2006 mældist smittíðnin enn hærri,
eða 24,5% (n=53). Er þetta lang-
hæsta smittíðni sem staðfest hefur
verið hér á landi.
Til að kanna hvaða tegund-
ir fuglablóðagða voru á ferðinni
í Botnsvatni voru stokkandar- og
toppandarungi sem alist höfðu upp
á vatninu felldir haustið 2005. Stokk-
öndin var ósmituð en í toppönd-
inni fundust tvær tegundir Tricho-
bilharzia-iðraagða. Sama niðurstaða
fékkst haustið 2006 þegar fleiri topp-
andarungar voru rannsakaðir.9 Unn-
ið er að lýsingu tegundanna.
Leit að sundlirfusmiti í
sniglum á Íslandi
Rannsóknir síðsumars eða að haust-
lagi á árunum 1997 til 2007 á vatna-
bobbum úr 17 vötnum um land allt
hafa sýnt að 1,4% þeirra (n=14.134)
voru smitaðir af sundlirfum blóð-
agða (1. tafla). Sundlirfurnar fund-
ust á níu staðanna, venjulega þar
sem andfuglar eru algengir. Vatna-
fuglar laðast köldu mánuði ársins
að mörgum þessara svæða vegna
áhrifa jarðhita sem tryggir að vakir
haldast þar opnar þótt frysti. Aukn-
ar líkur eru taldar vera á því að lífs-
ferlar fuglablóðagða viðhaldist þar
sem svo háttar til.
Útbreiðsla annarra tegunda fersk-
vatnssnigla á Íslandi er afmörk-
uð við tiltölulega fáa fundarstaði.
Þremur þeirra hefur verið safnað á
nokkrum stöðum og leitað í þeim
að ögðulirfum. Um er að ræða teg-
undirnar Gyraulus sp. (5.631 sniglar
úr sex vötnum), Physa acuta (Drap-
arnaud, 1805) (737 sniglar úr tveim-
ur vötnum) og Planorbarius corneus
(Linnaeus, 1758) (475 sniglar frá
tveimur söfnunarstöðum). Engar
blóðögðulirfur fundust í þessum
sniglum.
Lokaorð
Þótt fuglablóðögður hafi ekki verið
staðfestar á Íslandi fyrr en á allra síð-
ustu árum verður að teljast líklegt að
þær hafi lifað hér um langa hríð. Á
það ekki bara við um tegundirnar

 5. mynd. Fólk hefur
fengið sundmanna-
kláða í Botnsvatni við
Húsavík. – Humans
have acquired swim-
mer’s itch in Lake
Botnsvatn. Ljósm./
Photo: Karl Skírnisson.
79 1-4#loka.indd 133 4/14/10 8:52:19 PM