Náttúrufræðingurinn - 2010, Blaðsíða 143

143
Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
vinnslu og át egg og fuglsunga að
sumarlagi.43,44
Fæða æðarfugls var athuguð á
Skerjafirði árið 1993 og kom í ljós
að kræklingur var mikilvægasta
fæða beggja kynja allt árið. Munur
í fæðu á milli kynja og árstíma var
sá helstur að kollur átu mest af sam-
lokum (Bivalvia) í febrúar og kuð-
unga (Gastropoda) í júní og blikar
átu mest af samlokum í maí og júní.
Bæði kynin átu mest af krabba-
dýrum í febrúar og nóvember.45
Rannsókn í Önundarfirði árið 1979
sýndi að helsta sumarfæða fullorð-
inna æðarfugla sem ekki voru með
unga var kræklingur, en marflær
voru aðalfæða unga og kollna með
unga.46 Á útmánuðum virðist sem
æðarfuglinn sæki í að éta loðnu eða
loðnuhrogn því oft myndast mjög
stórir hópar æðarfugla á hrygning-
arstöðum loðnunnar.47
Tilfallandi upplýsingar
um fæðu íslenskra sjófugla
Hvað varðar fæðu annarra tegunda
sjófugla hér við land liggja ekki fyrir
nákvæmar innlendar rannsóknir.
Eftirfarandi umfjöllun byggist því
að mestu á stökum athugunum hér
á landi og eigin óbirtum athugunum,
en auk þess eru erlendar rannsóknir
staðfærðar eins og kostur er.
Kjói er farfugl sem verpir víða um
land. Við fæðuöflun er hann þekkt-
astur fyrir þá aðferð að áreita ýmsar
aðrar tegundir sjófugla á flugi þar
til þær sleppa æti sínu sem kjóinn
síðan tekur. Einnig veiðir hann smá-
fugla og skordýr og tekur fuglsunga
og egg.48,44 Athugun á Suðurlandi
sumarið 1973 benti til þess að á
fyrrihluta varptíma væri fæða kjóa
að mestu fengin með því að ræna
ritu æti en einnig skiptu skordýr
þá talsverðu máli. Á seinnihluta
varptíma var uppistaðan í fæðunni
sandsíli sem fengið var með því að
ræna lunda.49,50 Í venjulegu árferði
ætti þessi aðferð kjóa við fæðuöflun
að skila sér í sandsíli sem aðalfæðu
hans vestan, sunnan og austan lands
en líklega í loðnu fyrir norðan.
Skúmur er farfugl og er stærsta
varpið á landinu suðaustanverðu
en minna varp norðaustanlands.
Skúmur er mjög áberandi á hafinu
út af Suðausturlandi þar sem hann
hópast saman og myndar ger þegar
sandsíli er að fá nærri yfirborðinu,
en sandsíli er líklega mikilvægasta
fæða hans.51 Einnig má geta þess að
í grennd við vörpin sækir skúmur
í fiskúrgang frá skipum sem hefur
verið talinn mjög mikilvæg fæða.52
Aðrir mikilvægir fæðuhópar eru
ungar svartbaks og langvíu auk
fullorðinna lunda.51 Skúmur beitir
einnig sömu aðferð og kjói og rænir
aðra sjófugla æti. Skúmurinn stund-
ar að öllum líkindum meira afrán
á öðrum fuglategundum en kjóinn,
og er vitað til þess að skúmurinn
taki ýmsar tegundir sjófugla sem og
endur, gæsir og vaðfugla.52,51
Í veglegri útlendri handbók53
er því haldið fram að helsta fæða
kríuunga á Íslandi sé hornsíli (Gas-
terosteus aculeatus) og vitnað í rann-
sókn frá 1974. Sú rannsókn fór fram
á Mývatni og þar var aðalfæðan
hornsíli en þess getið að fuglarnir
ætu einnig mýflugur.54 Meginþorri
kríustofnsins á Íslandi verpir aftur
á móti við sjávarsíðuna og aflar sér
sennilega fæðu að mestu leyti úr haf-
inu. Rannsóknir skortir en kría sést
oft með sandsíli um landið sunnan-
vert þannig að líklega er sandsíli
yfirleitt uppistaða í fæðu hennar þar.
Lítið er vitað um fæðu kríu við sjáv-
arsíðuna á landinu norðanverðu en
útbreiðsla sandsílis nær sjaldnast
þangað og því ólíklegt að sandsíli sé
undirstaða kríuvarps þar.
Talið er að aðalfæða teistu sé
sprettfiskur, sandsíli og marhnút-
ur, auk krabbadýra.55,31,56 Teistur
að vetri á Eyjafirði átu aðallega
burstaorma, kuðunginn þarastrút
(Lacuna divaricata) og krabbadýr,33
en á Skjálfanda átu þær þarastrút,
þanglýs (Isopoda) og marflær (n =
3).36 Í þrettán teistum frá Eyjafirði
veturinn 1982–1983 fundust leifar
af krabbadýrum í tíu fuglum og
fiskleifar í fimm, en einnig fundust
leifar af burstaormum og kuðung-
um í allnokkrum fuglum (Kristján
Lilliendahl, óbirt gögn).
Erlendar rannsóknir benda
til þess að fæða stormsvölu og
sjósvölu sé að mestu leyti krabba-
dýr.8 Þær eru hér við land einung-
is á varptíma og verpa eingöngu
sunnan- og austanlands. Sjósvöl-
urnar afla sér fæðu úr yfirborðinu
eða efsta lagi sjávar því þær kafa
ekki. Líklegustu fæðuhópar þeirra
tilheyra því ljósátu, sennilega af
ættkvíslunum Thysanoessa og Meg-
anyctiphanes, en einnig koma til
álita ýmis smákrabbadýr, einkum
krabbaflær (Copepoda). Af flokki
krabbaflóa koma rauðáta (Calanus
finnmarchicus) og sporðkleyf (Temora
longicornis) helst til greina, en þær
eru algengar í efri lögum sjávar
suður af landinu.57
Hér á landi verpir skrofa ein-
göngu í Vestmannaeyjum og er
farfugl. Samkvæmt erlendum rann-
sóknum er hún fyrst og fremst fisk-
æta á varptíma þannig að líklega
er sandsíli aðalfæða hennar eins og
annarra sjófugla af svipaðri stærð
við landið sunnanvert.8,26,27 Hins ber
að geta að skrofa er ekki sérstaklega
algeng á hefðbundinni sílaslóð við
Vestmannaeyjar og er ekki áberandi
í gerjum með öðrum fuglategund-
um sem eru að éta sandsíli.
Engar innlendar rannsóknir eru
tiltækar um fæðu annarra máfateg-
unda en áður er getið. Erlendar
6. mynd. Súla (Morus bassanus). – Northern
Gannet. Ljósm./Photo: Kristján Lilliendahl.
79 1-4#loka.indd 143 4/14/10 8:53:06 PM