Skagfirðingabók - 01.01.1980, Page 100

SKAGFIRÐINGABÓK
sem foreldrar voru færir um slíkt. Arið 1790 var talið, að 90%
Islendinga, 12 ára og eldri, væru læsir. Þessa skyndibreytingu á
lestrarkunnáttu má rekja að nokkru leyti til þess, að miklar um-
bætur voru gerðar á skólunum á Hólum og í Skálholti um miðja
18. öld (sbr. Hallgrímur Hallgrímsson: 1925, 58). Prestarnir,
sem útskrifuðust úr skólunum, voru betur undir starf sitt búnir
en fyrirrennarar þeirra.
Þrátt fyrir þetta var sami háttur hafður á langt fram á næstu
öld. Heimilin sáu um alla fræðslu með hjálp prestanna. Börnin
lærðu að lesa til að geta stautað sig fram úr kverinu. Búið var
við tilskipun um lestur barna og fræðslu frá 1746.
Arið 1880 voru gefin út lög um fræðslu barna í skrift og reikn-
ingi. Um það höfðu engin ákvæði verið til áður. Sama ár hóf
Alþingi að styrkja barnaskóla lítillega, en fjárhagur þeirra var
slæmur. Þurfti sveitarfélagið og aðstandendur barnanna að kosta
þau. Landssjóður greiddi svolítinn styrk til barnaskólanna, fyrst
1878, 1100 krónur. Tveimur árum síðar var hann 2500 kr., 1887
4000 kr. og árið 1903 var hann kominn upp í 14000 krónur.
En þótt tillag ríkisins ykist með árunum var skattur á foreldrana
engu að síður mikill. Rétt er að geta hér Hins íslenzka kennara-
félags, sem stofnað var 1889 og beitti sér mjög fyrir aukinni al-
þýðufræðslu á hinum stutta starfsferli sínum.
Saga barnaskólanna á íslandi er merkileg. Um miðja 16. öld
varð Gissur Einarsson, biskup í Skálholti, til að reifa hugmynd-
ina um eiginlegan barnaskóla. Á fyrri hluta 18. aldar rituðu
biskuparnir Jón Vídalín í Skálholti og Steinn Jónsson á Hólum
stjórninni um nauðsyn alþýðufræðslunnar og stofnun barnaskóla
í hverri sýslu. En ekkert varð úr framkvæmdum frekar en hjá
Gissuri Einarssyni. Enn eru uppi hugmyndir um stofnun barna-
skóla 1735. Þá vilja Henrik Ockson stiftamtmaður og báðir
biskuparnir á Hólum og í Skálholti reisa svokallaða skrifskóla.
98