Tímarit Máls og menningar - 01.12.2013, Síða 57

Þ j ó ð a r s á l i n í k j ö l fa r f j á r m á l a h r u n s
TMM 2013 · 4 57
Iðrunarguðfræðin og endurreisnin eftir Hrun
Hér að framan hefur verið vikið að ýmsum áhöldum guðfræðinnar, hug-
tökum, lykilsögnum og túlkunarlíkönum sem að gagni geta komið við
greiningu á Hruninu 2008 og orðræðunni sem af því spratt. Að lokum skal
vikið að guðfræðilegu stefi sem að gagni getur komið við það uppgjör og
félagslega uppbyggingarstarf sem fram þarf að fara í kjölfar þess og þjóðin er
stödd mitt í um þessar mundir.
Á Hrun-tímanum var ör sagnmyndun í gangi í íslenska samfélaginu eins
og oft er á umbrotatímum. Ein sagan sem sögð var fjallaði um útrásarvíking
eða annan meintan geranda í Hruninu sem átti miða á sýningu í Þjóð-
leikhúsinu. Hann mætti seint á staðinn líklega til að losna við óþægindi
og þvingaðar aðstæður. Þegar hann gekk í salinn með föruneyti sínu var
bekkur hans þétt setinn en sætin fyrir miðju. Fólkið gekk að enda bekkjar-
ins en enginn stóð á fætur eða gerði því með öðru móti fært að ganga til sæta
sinna. Ljósin slokknuðu. Farið var með hefðbundna þulu um farsíma. En í
myrkrinu áður en tjaldið lyftist og sýningin hófst laumaðist víkingurinn og
fólkið hans út.
Ugglaust er þetta nútíma þjóðsaga enda lýtur hún hefðbundnum lög-
málum slíkra sagna. Þær eru ekki hafðar eftir sögupersónu eða nafngreindu
vitni heldur „áreiðanlegum“ en ótilteknum heimildarmönnum sem hafa átt
að vera á staðnum. Þær lýsa atvikum sem gætu hafa gerst og ýmsir vildu að
hefðu gerst en eru fremur ótrúlegar. Aftur á móti vísa þær tíðum til sam-
félagslegs veruleika, hugarfars eða kennda á sögutímanum. Aðstæðurnar
sem lýst er í ofangreindri sögn fjalla um félagslega útskúfun og einangrun.
Maðurinn sem komst ekki til sætis síns var settur „utan garðs“. Honum
var meinað að verða þátttakandi í því samfélagi sem safnast hafði saman
til að njóta menningar, skemmtunar eða afþreyingar í þeim sameiginlega
helgidómi sem Þjóðleikhúsið er. Hann var „bannfærður“. Þeim sáttmála sem
vísað er til að ofan og kemur m.a. fram í mannasiðum hafði verið rift gagn-
vart honum. Sá félagslegi veruleiki sem sagan vísar til er huliðshjúpurinn
sem helstu gerendur í Hruninu hafa brugðið yfir sig. Þeir eru fæstir sýni-
legir í íslensku samfélagi nema á sjónvarpsskjánum eða í tekjublöðunum,
hafa flust til útlanda eða dregið sig í hlé á annan hátt. Frumkvæðið að
einangruninni er ugglaust oftast frá þeim komið. Eigi að síður er líklegt að
þeir finni sig ekki velkomna eða óþvingaða í íslensku samfélagi. Þessi staða
vitnar um rofinn samfélagssáttmála í kjölfar glataðs trausts og virðingar.
Spyrja má hvernig slíkur sáttmáli sé endurnýjaður í samskiptum við þá
sem útilokaðir hafa verið eða sagt hafa sig úr lögum við samfélag sitt. Þar
er vísast um ýmsar leiðir að ræða en guðfræðin getur bent á a.m.k. eina
færa leið sem margreynd er og sótt er til klassísks iðrunar- og skriftaferlis
kirkjunnar.
Ferli þessu má skipta í fjögur afmörkuð skref. Hið fyrsta þeirra felst í