Tímarit Máls og menningar - 01.09.2014, Síða 130

D ó m a r u m b æ k u r
130 TMM 2014 · 3
umbrot verksins. Fátt listhandverk er
eins þakklátt þegar kemur að útgáfu á
bók eins og silfur,- gull- og koparsmíði
og kemur þar til bæði blæbrigðaríkur
málmurinn og handbragð högustu
smiða, þar sem hver og einn hefur sín
persónueinkenni. Danir hafa gefið út
bækur um sína silfursmíð, þar sem smá-
gervir hlutir fá að njóta sín jafnt í heil-
síðumyndum sem uppstækkuðum smá-
atriðum; að handfjatla þessar bækur er
eins og að vera með gripina sjálfa í
höndunum. Feginn hefði ég viljað sjá
fleiri uppstækkaðar myndir af ótrúlegri
fjölbreytni mynsturgerðarinnar í
íslensku skúfhólkunum, fleiri stórar lit-
myndir af margbreytilegum smáatrið-
unum í kvensilfrinu, dittó af teikning-
unni í smáhlutum, svo ekki sé minnst á
myndir þar sem sæist til fullnustu sú
stöðuga ummyndun efnis og forma sem
á sér stað í víravirkinu og loftverkinu í
tímans rás. Þannig skynjar áhorfandi/
lesandi líka betur skapandi þátt þeirrar
sögu sem sögð er í bók Þórs.
Ekki er heldur hægt að segja að bók
hans fái mikinn myndrænan stuðning af
sýningunni sem sett var upp í tilefni af
útgáfu hennar í Bogasal Þjóðminjasafns-
ins. Í stað þess að gera áhugafólki kleift
að fylgja eftir ýmsu því sem fjallað er um,
til dæmis að skoða grannt þróunarsögu
kaleika, breytilega formgerð hnífa og
gaffla eða einfaldlega að bera saman
gamalt handverk og nýtt, bregður sýn-
ingarstjórinn, Steinunn Sigurðardóttir
fatahönnuður, á það ráð að setja saman
eins konar kúnstverk, innsetningu í gler-
búri. Hún er gerð úr svífandi, hangandi
og misjafnlega útafliggjandi silfri úr
fórum Þjóðminjasafnsins, sem raðað er
saman eftir tegundum, en að því er virð-
ist án minnsta tillits til sögu og sam-
hengis. Upplýsingar um staka gripi eru
ekki fyrirliggjandi á sýningunni og flesta
þeirra er ógerlegt að skoða í nálægð.
Bók Þórs hefur að geyma ógrynni
markverðra staðreynda. Fyrir það fyrsta
er með ólíkindum hversu margir hand-
verksmenn koma við sögu silfursmíðar-
innar í aldanna rás, hátt á sjötta hundr-
að, og þá er ekki einvörðungu átt við þá
sem smíðuðu úr gulli og silfri, heldur
einnig úr kopar, látúni, járni og öðrum
málmblöndum. Af skiljanlegum ástæð-
um höfðu sárafáir þeirra tök á að stunda
þessar smíðar einvörðungu, heldur
unnu að þeim meðfram búskap, útróðr-
um og öðrum störfum. Þá er einnig
áhugavert að lengi vel mátti telja á fingr-
um annarrar handar þá smiði sem hlot-
ið höfðu formlega starfsmenntun, t.d. í
Kaupmannahöfn; flestir lærðu fagið af
öðrum sjálfmenntuðum silfursmiðum í
sama byggðarlagi. Það er ekki fyrr en á
19. öld að Íslendingar fóru í einhverjum
mæli að afla sér fagþekkingar hjá silfur-
smiðum í öðrum löndum, fyrst þá fóru
þeir að stimpla – merkja – smíðisgripi
sína. Þessi vöntun á stimplum hefur án
efa torveldað eftirgrennslan Þórs.
Lausleg könnun á starfsvettvangi
smiðanna, eins og honum er lýst í síðara
bindi verksins, leiðir í ljós að langflestir
störfuðu þeir í Reykjavík og nágrenni –
sem engum þarf að koma á óvart – en
að staðaldri var næstflesta smiði að
finna á Suðurlandi og austur undir
Höfn í Hornafirði. Þar á eftir komu svo
Norðlendingar: Akureyringar, Þingey-
ingar og Skagfirðingar. Á sumum – og
ólíklegum – stöðum voru hlutfallslega
margir smiðir að störfum, t.d. í Vest-
mannaeyjum, á Vestfjörðum og Snæ-
fellsnesi. En þetta er sosum ekki skot-
held statístík, því könnunin leiðir einnig
í ljós að margir þessara smiða fluttu sig
milli staða, stöldruðu kannski við í
Reykjavík og unnu þar að iðn sinni um
tíma.