Tímarit Máls og menningar - 01.12.2017, Side 134

H u g v e k j a
134 TMM 2017 · 4
einum þóknast – nú þegar eru komnar
fram á sjónarsviðið frumgerðir af gervi-
konum, með eða án duttlunga, sem
bráðum getur hafist fjöldaframleiðsla á;
önnur módel eru í bígerð.
En þessi hugsun rekst á þá staðreynd,
sem menn sjá ekki eða loka jafnvel aug-
unum fyrir, að í veröldinni neðantungls
er aldrei neitt „komið til að vera“.
„Le monde est une branloire perenne“,
sagði sá vísi Montaigne, „heimurinn er
eilíflega á rokki og róli“. Það verða snögg
umskipti sem enginn sá fyrir, kannske
svo hriktir í öllum meginstoðum, –
Hitler á að hafa sagt árið 1935 „eftir tíu
ár munu Þjóðverjar ekki þekkja föður-
land sitt aftur“. Og þessi forspá rættist
óneitanlega, en engan hefði þá órað fyrir
því með hvaða hætti það myndi verða.
Eitthvað gerist sem enginn ímyndaði sér
að gæti gerst. Það er þeim mun erfiðara
að skynja þessar sveiflur þegar þær eru
að fara í hönd að merkin um þær eru oft
svo lítil, eða jafnvel lítilfjörleg, að enginn
getur komið auga á þau, og skal nú nefna
eitt dæmi um slíkt.
Einhvern tíma á áttunda áratug síð-
ustu aldar vildi svo til að Simone Veil,
þáverandi heilbrigðisráðherra Frakk-
lands, átti að leggja hornstein að nýju
sjúkrahúsi, að viðstöddum fréttamönn-
um og myndatökumönnum sjónvarps.
Verk af þessu tagi reynast stjórnmála-
mönnum oft erfið raun, þeir standa eins
og þvörur frammi fyrir múrskeið og
steypu og vita ekkert í sinn haus hvað
þeir eiga eiginlega við þetta að gera, –
þeir vissu varla að neitt svona lagað væri
til, enn síður til hvers það væri. En nú
sté Simone Veil út úr bílnum, klædd í
laxbleika dragt, gekk rösklega að áhöld-
unum og handlék múrskeiðina eins og
þaulvanur múrarameistari, það var eins
og hún hefði aldrei gert neitt annað í líf-
inu. Einhver viðstaddra sagði furðulost-
inn utan myndar:
„Þú hefur strax talsverða tækni!“
Eins og til að staðfesta þetta var
myndavélum sjónvarps beint að áhöld-
unum, og sýndu þær nú hendur kon-
unnar að hræra í steypunni.
“Ég hef nú gert þetta áður, þú veist,“
sagði heilbrigðisráðherrann.
Myndavélunum var nú snarlega beint
að andliti hennar, og hún hélt áfram:
„Ég gerði það í fangabúðum, og þess
vegna kann ég til verka,“ – röddin utan
myndar rak upp undrunaróp – „þetta
var mitt starf.“
Atvikið varð ekki lengra. En þarna
hafði Simone Veil sagt nokkuð sem þá
var ekki í hámæli. Menn þekktu vissu-
lega söguna af fangabúðum nasista, en
einkum þær sem menn úr andspyrnu-
hreyfingunni og andstæðingar nasista
voru geymdir í, um útrýmingarbúðir og
helför Gyðinga var varla rætt, sárafáir
höfðu enn lesið bækur eins og Ef þetta
er maður, eftir óþekktan ítalskan efna-
fræðing, Primo Levi, og þeir sem höfðu
sloppið létu ekki mikið á sér bera. Og nú
fékk almenningur allt í einu að heyra, í
fyrsta skipti, að heilbrigðisráðherrann
hafði einu sinni verið lítil Gyðinga-
stúlka, þá Simone Jacob, í útrýmingar-
búðum nasista í Auschwitz, þar sem hún
hafði verið sett í vinnu við að lengja
brautarpallinn fyrir lestir sem voru að
koma með fanga. Hún varð að læra
handbragðið skjótt og vera dugleg, ann-
ars var það gasklefinn sem beið hennar.
Að þessu bjó hún enn þegar hún var
komin í laxbleika dragt.
Þessi saga var rifjuð upp nýlega, þegar
Simone Veil andaðist í hárri elli, og
Frakkar sameinuðust um að votta henni
virðingu sína. En þá bentu menn á að
þessar fáu sekúndur í sjónvarpssendingu
hefðu verið vatnaskil, eftir það opnaðist
fyrir frásagnir af helför Gyðinga, rit
Primo Levi varð metsölubók, fjölda-
margar bækur komu út um örlög Gyð-