Hugur - 01.01.2018, Side 34

34 Atli Harðarson
Það sem ég segi um afstæðishyggju hér að ofan er sótt í skrif um sögu eig-
indlegra rannsókna og heimspekilegar undirstöður þeirra. Það má finna svipaðar
hugmyndir í ritum sem er ætlað að veita þeim sem vinna að slíkum rannsóknum
hagnýta leiðsögn. John W. Creswell hefur til dæmis skrifað bók um eigindlega
aðferðafræði sem er víða notuð sem kennslubók við háskóla. Hann segir að þegar
rannsakendur vinni eigindlegar rannsóknir, þá bjóði þeir heim hugmyndinni um
margfaldan veruleika.5 Í annarri vinsælli kennslubók segja Steinar Kvale og Svend
Brinkmann að það sé innifalið í eigindlegri aðferðafræði að þekkingin sé huglæg6
og þeir tala um að sannleikurinn sé skapaður fremur en fundinn.7 Þriðja dæmið
sem ég tek, um kennslubók sem er víða notuð, er rit eftir Steven J. Taylor og Ro-
bert Bogdan. Þeir reyna að finna einhvers konar mundangshóf og verja sjónarmið
sem er mitt á milli kenninga um að „raunveruleikinn sé til og hlutlaus athugandi
geti aflað hlutlægrar þekkingar á honum“ og kenninga „póstmódernista sem álíta
að hlutlægur veruleiki sé ekki til og að öll þekking sé algerlega huglæg“.8 Höfund-
ar allra þessara þriggja kennslubóka taka afstöðu til heimspekilegra kenninga um
innsta eðli þekkingar og veruleika og telja að þær skipti máli fyrir rannsakendur
sem vinna úr viðtölum og öðrum eigindlegum gögnum. Í fjórðu bókinni sem ég
skoðaði tekur höfundurinn, Kristin G. Esterberg, ekki beinlínis neina afstöðu,
en segir að svör við grundvallarspurningum um þekkingu og veruleika verði ekki
studd neinum rökum. Þau séu trúarlegs eðlis. Samt fullyrðir hún að fólk sem
vinnur við rannsóknir þurfi að velja milli þess að líta svo á að til sé félagslegur
veruleiki „þarna úti“ („out there“) og þess að skoða alla félagslega tilveru sem til-
búning.9 Hún virðist þannig álíta réttmætt, og jafnvel þarft, að byggja eigindlegar
rannsóknir á umdeilanlegum forsendum sem er ókleift að rökstyðja.
Þessi frumspekilegu og þekkingarfræðilegu stórmæli, sem ég hef tæpt á, og
finnast í ritum um eigindlegar aðferðir, eru stundum kölluð einu nafni hugsmíða-
hyggja (e. constructivism). Dæmi um þess háttar orðalag má finna í bók eftir Kerry
E. Howell um heimspekilegar forsendur eigindlegra rannsóknaraðferða. Hann
segir að hugsmíðahyggja feli í sér að ekki sé til neinn hlutlægur ytri veruleiki.10
Öll bókin gerir ráð fyrir að annaðhvort sé gjörvallur veruleikinn hugarfóstur eða
allur heimurinn til óháð hugsun fólks. Í henni er enginn greinarmunur gerður á
náttúrulegum og félagslegum veruleika og ekkert rætt um þann kost, sem mér
sýnist álitlegastur, að skoða félagslegan veruleika sem hugsmíð en líta svo á að ríki
náttúrunnar sé til óháð okkur mannfólkinu. Í mörgum fleiri ritum um eigindlegar
aðferðir má finna svipaða afarkosti og Howell stillir upp, þar sem lesanda er boðið
að velja milli þess að álíta allan veruleikann eiga sér tilveru, óháð því hvað menn
hugsa og halda, og þess að telja heiminn allan vera einhvers konar hugarfóstur.
Einnig eru dæmin um að hugsmíðahyggja sé talin útiloka hlutlæga þekkingu
og hlutlægan veruleika býsna mörg en ég læt duga að nefna eitt í viðbót. Í The
5 Creswell 2013: 20.
6 Kvale og Brinkmann 2009: 49.
7 Kvale og Brinkmann 2009: 63.
8 Taylor og Bogdan 1998: 18.
9 Esterberg 2002: 9–14.
10 Howell 2012: 16.
Hugur 2018meðoverride.indd 34 24-Jul-18 12:21:22