Hugur - 01.01.2018, Page 36

36 Atli Harðarson
Íslenska orðið „hugsmíðahyggja“ og enska orðið „constructivism“ eru notuð um
margs konar kenningar.17 Ég hef vitnað í nokkur rit sem lýsa hugsmíðahyggju á þá
leið að hún feli í sér afneitun á hlutlægum veruleika og hlutlægri þekkingu. Í þess-
um ritum eru þó engin rök fyrir þessu. Það er ekki útskýrt hvers vegna við getum
ekki í senn álitið, annars vegar, að hugsmíðahyggja sé rétt greinargerð fyrir félags-
legum veruleika, og hins vegar, að til sé hlutlægur veruleiki og hlutlæg þekking.
Til viðbótar við þennan skort á útskýringum er nær alger vöntun á skilgreiningum
á því hvað orðin þýða. Edmore Mutekwe, Amasa Ndofirepi, Cosmas Maphosa,
Newman Wadesango og Severino Machingambi fjalla um þessa vöntun á rökum
og greiningu og segja að merking orðsins „constructivism“ sé sjaldan skilgreind
en orðið sé gjarna notað til að „greina góðu gæjana (hugsmíðahyggjumennina) frá
þeim vondu (hefðarsinnunum)“.18 Vegna þessarar losaralegu hugtakanotkunar er
erfitt, og ef til vill ómögulegt, að færa almenn rök með eða á móti öllu því sem
menn kalla hugsmíðahyggju. Ég mun því ekki reyna það, heldur láta duga að ræða
tvenns konar hugsmíðahyggju sem ég kalla verufræðilega og þekkingarfræðilega.
Þessa tvenns konar hugsmíðahyggju skilgreini ég svona:
i. Verufræðileg hugsmíðahyggja um flokk fyrirbæra er sú skoðun að
fyrirbæri í þeim flokki séu það sem þau eru í krafti einhvers sem
menn hugsa eða segja.
ii. Þekkingarfræðileg hugsmíðahyggja er sú skoðun að þekking manna
sé mynduð úr þáttum – svo sem hugtökum, yrðingum og kenningum
– sem eru eins og þeir eru vegna einhvers sem menn hugsa eða segja.
Þegar ég tala um að fyrirbæri sé það sem það er í krafti einhvers sem menn
hugsa eða segja, á ég ekki við að hugsun og orð séu hluti af orsökum fyrirbærisins.
Ég álít til dæmis ekki að veggir og girðingar séu til í krafti einhvers sem menn
hugsa eða segja þótt þessir hlutir verði ekki til nema einhverjir ákveði að smíða þá
og leggi í það töluverða hugsun. Hins vegar álít ég að hreppamörk og landamæri
séu hreinar og klárar hugsmíðar í verufræðilegum skilningi. Munurinn á veggj-
um og girðingum annars vegar og landamærum og hreppamörkum hins vegar er
meðal annars sá að það fyrrnefnda heldur áfram að vera til þótt enginn maður
muni eftir því eða kannist við það. Eyja Margrét Brynjarsdóttir orðar svipaðan
greinarmun á þá leið að verufræðileg huglægni snúist um meira en að orsök fyr-
irbæris „sé að finna í hugarfylgsnum einhvers“. Samkvæmt því sem hún segir, og
ég tek undir, „þarf tilvist þess – í fortíð, nútíð og framtíð – á einhvern hátt að vera
háð hugarferlum hugsandi veru (eða hóps af hugsandi verum)“.19
lýsa andstöðu sinni við ‚pósitífisma‘, þá kemur á daginn að það sem þeir mæla gegn er þekkingar-
fræðileg og verufræðileg hluthyggja sem pósitífistum er ranglega eignuð.“ Öfugt við það sem
haldið er fram í ritum um eigindlegar aðferðir var pósitífisminn andstæður hluthyggju. Eins og
John R. Searle (1995: 68) segir, fylgdu pósitífistar í fótspor Kants, sem reyndi að eyða öllum efa
um áreiðanleika vísindalegrar þekkingar með því að afneita mismun sýndar og veruleika, enda er
efahyggja útilokuð nema gert sé ráð fyrir einhverju bili milli þess sem sýnist og þess sem er.
17 Phillips 1995.
18 Mutekwe, Ndofirepi, Maphosa, Wadesango og Machingambi 2013: 55.
19 Eyja Margrét Brynjarsdóttir 2004: 155.
Hugur 2018meðoverride.indd 36 24-Jul-18 12:21:22