Hugur - 01.01.2018, Síða 57

Sextos Empeirikos og pyrrhonsk efahyggja 57
Þar sem hann hefur engar skoðanir, í þeim skilningi sem útskýrður var að ofan,
talar efahyggjumaðurinn og breytir á grundvelli þess sem honum sýnist vera raun-
in eða, eins og Sextos segir líka, á grundvelli þess sem sannfærir hann. Hverjar
eru þessar sýndir sem koma í stað skoðana í lífi efahyggjumannsins? Hann legg-
ur áherslu á hversu óvirkar sýndir efahyggjumannsins eru og lýsir þeim oft sem
kenndum eða upplifunum (gr. paþē). „Þær er að finna í tilfinningu og óviljandi
upplifun“ (PH 1.22). Þessi þáttur þeirra aðgreinir þær frá skoðunum, sem byggja
á virkri þátttöku samþykkisins, skuldbindingunni, um að sýndin sé sönn. Vegna
jafnvægis sannfæringar er efahyggjumaðurinn ekki virkur á þennan hátt og veitir
ekki samþykki sitt, skuldbindur sig ekki. Hann fellir ekki vitandi vits og viljandi
dóm um sannleika sýndar. Dómsfrestunin sjálf er skýrt dæmi um slíka kennd eða
upplifun, óvirk viðbrögð við jafnvægi sannfæringar. Eigi að síður mætti segja að
efahyggjumaðurinn veiti samþykki sitt í vissum skilningi, nefnilega þeim að hann
viðurkennir að hann hafi vissar sýndir og aðrar ekki. Hann þarf ekki einu sinni að
ganga dulinn þeirra ástæðna sem gera það að verkum að honum sýnist svo. Hann
getur skýrt hvers vegna honum sýnist hunang vera sætt, nefnilega af því að hann
er ekki veikur. Hann gæti líka bent á einhverja rökfærslu fyrir tiltekinni kenningu
sem uppsprettu sýndar sinnar, en jafnframt myndi hann bæta við að rökfærslan
„væri einungis sannfærandi og sannfærði þá [efahyggjumennina] um stundarsakir
og framkallaði samþykki“ (M 8.473). Í framhaldi af þessum orðum reynir Sextos
að útskýra sannfæringuna (eða sýndina) með því að bera hana saman við lík-
amlega eða tilfinningalega áverkan; rökfærslan slær hann niður. Hins vegar er
margt sem veldur sannfæringu efahyggjumannsins, eins og annarra, hvort heldur
rök, mælska, menning umhverfisins, vinir og vandamenn, hagsmunir hans sjálfs.
Sextos minnist á sumt. Við gætum bætt við ýmsu, svo sem valdaafstæði, kynferði,
kynþætti o.s.frv. En hafa ber í huga að Sextos hafnar því aldrei að efahyggjumað-
urinn geti látið sannfærast af skynsamlegum rökum eða að honum sýnist það
sem honum sýnist vegna skynsamlegra raka. Eins og hann sjálfur segir, „stend ur
ekk ert í vegi fyrir því, held ég, að efahyggjumaðurinn hugsi, ef hugsunin sprett ur
af rökum sem hann má upplifa og verka á hann og koma honum greinilega fyr ir
sjón ir, svo fremi hún gefi ekki í skyn raunveruleika þess sem hugsað er“ (PH 2.10).
Þegar hér er komið sögu flækir Sextos heimspeki sína. Flækjan er óþörf en
skiljanleg. Ástæðan er söguleg. Skýrum fyrst vandamál Sextosar. Í mikilvægum
kafla sem er ætlað að skýra grundvöllinn fyrir breytni efahyggjumannsins (PH
1.21–24), eða það sem Sextos kallar mælikvarða breytninnar, skrifar hann á þann
hátt að ætla mætti að efahyggjumenn lifðu lífi sínu með því að herma eftir því
sem þeir héldu að væri venjulegt líf. Þannig breyttu þeir án ígrundunar og brygð-
ust við ytra áreiti á grundvelli þess sem þeir yrðu vitni að. Hafi hann þetta í huga
með lýsingu sinni eru efahyggjumenn lítið meira en innantómar og grunnhyggn-
ar eftirhermur, hvað sem hugrónni líður. Sextos hefur verið tekinn á orðinu og
heimspeki hans hefur verið lýst með þessum hætti, ekki að ástæðulausu.15
Í þessum kafla leggur Sextos áherslu á að efahyggjumaðurinn sé óvirkur þol-
15 Sjá Striker 2010.
Hugur 2018meðoverride.indd 57 24-Jul-18 12:21:23