Hugur - 01.01.2018, Blaðsíða 115

Eru stjórnmál í eðli sínu ósiðleg? 115
ur einkarétt á því að vasast í stjórnmálum vegna þess að hann hefur kosið
að gera þau að starfssviði sínu.14
Páll útskýrir ekki nánar hvað hann á við með þeirri siðvæðingu stjórnmálanna
sem hann hafnar. Hér virðist hann hins vegar gefa í skyn að siðvæðing stjórnmála
krefjist þess að því sé hafnað með öllu að í stjórnmálum sé barist um völd. Þessu
er þó erfitt að samsinna. Eðlilega má líta svo á að siðvæðing stjórnmála gæti verið
einhvers konar þróun eða átak til siðlegri framgangsmáta og hugsunarháttar í
stjórnmálum, einmitt vegna þess að í þeim er barist um völd, rétt eins og reglur og
siðferðilegar dygðir í íþróttum þjóna því markmiði að baráttan um sigur geti verið
heiðarleg og sanngjörn. Þegar lagt er mat á það hvað sé æskilegt eða aðdáunarvert
á sviði íþrótta er alþekkt að siðferðileg gildi á borð við heiðarleika og sanngirni
hafi sjálfstætt vægi í bland við – og stundum sem temprandi mótvægi við – þau
gildi sem eiga sér rætur í íþróttinni sjálfri, svo sem ákefð, kappsemi, hraði, snerpa,
útsjónarsemi, klókindi o.s.frv. Siðvæðing í stjórnmálum gæti á svipaðan hátt falið
í sér áskorun um að sleppa klækjum, blekkingum, sérhagsmunagæslu, misbeitingu
valds, árásum, móðgunum, dylgjum o.s.frv., en rækta þess í stað siðferðisdygðir á
borð við sannsögli, heiðarleika, réttlæti, sanngirni og kærleika, allt í þágu þess
að stjórnmálabaráttan geti verið heiðarleg og sanngjörn. Einnig má tengja hug-
myndina um siðvæðingu stjórnmála við leiðsögn OECD um það hvernig stjórn-
völd geti stuðlað að auknu trausti almennings með því að sýna fram á heilindi á
öllum stigum stjórnsýslunnar.15
Páll virðist hins vegar telja að siðvæðing stjórnmálanna feli í sér afneitun á
þeirri staðreynd að stjórnmál snúast a.m.k. að hluta til um völd. Byggist hug-
myndin um siðvæðingu stjórnmálanna ef til vill á misskilningi á því um hvað
stjórnmál eigi að snúast? Michael Sandel hefur varað við því að fólk ímyndi sér að
helsta leiðin til bættra stjórnmála sé sú að stjórnmálamenn temji sér meiri kurteisi
eða háttvísi (e. civility) í samskiptum sín á milli.16 Að mati Sandels skapast þá sú
hætta að stjórnmálamenn verði ekki eins gagnrýnir á spillingu hver hjá öðrum.
Siðvæðing stjórnmálanna í þessum skilningi geti orðið skálkaskjól fyrir spillingu
í skjóli þegjandi samkomulags meðal stjórnmálamanna um að gefa hver öðrum
frið frá því aðhaldi sem felst í opinberri gagnrýni og snörpum skoðanaskiptum.
Þessi rök Sandels byggjast þó á of einföldum skilningi á háttvísi sem (mögu-
legri) dygð í stjórnmálum. Ian Ward setur fram mun fyllri kenningu um háttvísi
sem dygð í lýðræðislegum stjórnmálum og rökstyður hana m.a. með vísun í bréf
Martins Luthers King úr fangelsinu í Birmingham. Samkvæmt kenningu Wards
er háttvísi hluti af dygðinni réttlæti; hún felst í hneigð til að breyta á þann hátt að
möguleiki haldist opinn á því að óréttlæti verði upprætt úr samböndum og hún
birtist í nánu samspili við dygðirnar hugrekki, þolinmæði, umburðarlyndi, von og
hyggindi. Ward greinir háttvísi sem lýðræðislega dygð frá dygðalíkinu „niceness“
sem birtist í kurteislegum samskiptum sem eru til þess fallin að fólk aðlagi sig
14 Páll Skúlason 1987: 369–370.
15 OECD 2017: 12.
16 Sandel 1996.
Hugur 2018meðoverride.indd 115 24-Jul-18 12:21:27