Úrval - 01.12.1954, Blaðsíða 6

4
ÚRVAL
í fangelsinu, að valdhafarnir
sæki hann aldrei til saka og
hann fái ekkert tækifæri til að
verja sig. Og til að draga úr
þessari hættu, hafa næstum all-
ar þjóðir takmarkað gæzluvarð-
haldið. I flestum löndum er ekki
hægt að handtaka menn án úr-
skurðar, sem dómsvaldið hefur
útgefið. Og samkvæmt hinu víð-
fræga ákvæði habeas corpus-
laganna, verður málshöfðunin
að byrja eftir sem allra
skemmstan tíma. Hlutverk rík-
isins er að sanna sökina, og
það sýnir, hvers vegna gæzlu-
varðhaldið er talið nauðsynlegt
og hvers vegna ekki ætti að
leyfa sakborningi að ganga
lausum.
Ég minntist á það hér að
framan, að nærvera lögreglu-
manns vekur venjulega öryggis-
kennd með óbreyttum borgara.
Stundum hefur annað viljað
brenna við. Öldum saman flýðu
menn ósjálfrátt, þegar lögreglu-
vörður nálgaðist. Fyrir örfáum
ánim fylltu nazistar fangelsi og
fangabúðir með mönnum, sem
aldrei höfðu verið dæmdir;
margir þeirra dóu smánardauða
án þess að vita neina ástæðu.
Jafnvel nú á tímum er það ör-
yggi, sem Mannréttindayfirlýs-
ingin ákveður, ekki alls staðar
uppfyllt.
Meðan á rannsókn stendur,
verða valdhafarnir að hafa það
hugfast, að hinn ákærði telst
saklaus, og að hann heldur á-
frarn að vera maður og verð-
ur að meðhöndlast sem maður,
jafnvel eftir að hann er sann-
ur að sök. 1 Mannréttinda-
yfirlýsingunni stendur: „Enginn
maður skal sæta pyndingum,
grimmilegri, ómannlegri eða
vanvirðandi meðferð eða refs-
ingu.
Pyndingar voru ekki einungis
stundaðar á miðöldum. Þær
hafa verið bölvaldur allra tíma
og allra landa. Það hefur alltaf
gerzt — og mun alltaf gerast,
að hinn ákærði er borinn sök-
um úr öllum áttum, án þess að
neinar sannanir séu fyrir hendi.
Það er vandasamt verk að
fletta ofan af glæþamanni, og
heilindi þjóðfélagsins eru undir
því komin, að vel takist. En
finna verður jafnvægi milli
krafna þjóðfélagsins og hátt-
vísrar virðingar fyrir mannin-
um, sem telst saklaus — en
er ákærður.
Undirbúnings-rannsóknin er
vandasamasta stigið í samskipt-
um borgara og dómsvalds. Á
hana leggja lögin minnstar
hömlur, og þess vegna krefst
hún hinnar æðstu menntunar og
samvizkusemi, hjá öllum aðil-
um.
Réttarhöldin hefjast þegar
rannsókninni lýkur. I sambandi
við þau má nefna til viðbótar
tvö grundvallar-skilyrði fyrir
óskeikulli réttvísi: að réttar-
höldin séu opinber og að sak-
borningur njóti tilstyrks verj-
anda.
Réttur sakbornings til að